Gorzki posmak to normalna reakcja po zjedzeniu np. sałatki z cykorią lub wypiciu czarnej kawy. Jednak gdy gorycz pojawia się niezależnie od jedzenia, może być związana z problemami stomatologicznymi, wahaniami hormonalnymi, skutkami ubocznymi spożycia leków, a nawet może sygnalizować poważną chorobę.

Zaburzenie czucia smaku w jamie ustnej ma swój termin medyczny – dysgeusia. Smak odczuwany jest wówczas jako nieprzyjemny, gorzki, metaliczny, słony lub nawet zjełczały. Może być obecny przez długi okres czasu i nie ustępować po szczotkowaniu zębów.

"Jedną z przyczyn gorzkiego posmaku może być suchość w jamie ustnej na skutek niedoboru śliny, czyli kserostomia. Ślina jest barierą dla zarazków, zawiera m.in. specjalne białka, tzw. defensyny, które rozregulowują metabolizm grzybów i bakterii. Dlatego im mniej śliny wytwarzamy, tym lepsze warunki dla rozwoju drobnoustrojów stwarzamy. Wtedy ryzyko próchnicy i chorób dziąseł wzrasta" – mówi dr Aleks Charniuk, stomatolog ze Stankowscy & Białach Stomatologia w Poznaniu.

Ciągłe uczucie suchości w jamie ustnej może być spowodowane m.in. podeszłym wiekiem, lekami (np. przeciwdepresyjnymi), chorobą autoimmunologiczną, np. zespołem Sjögrena, paleniem papierosów czy tłustą dietą pełną ostrych przypraw, co sprzyja wysuszeniu śluzówek jamy ustnej. Nawet zatkany nos może skutkować suchością, ponieważ wtedy oddychamy przez usta. Można stosować specjalne preparaty, np. tzw. substytuty śliny, czyli żele nawilżające śluzówki i przynoszące ulgę pacjentom.

Uporczywa gorycz może również wynikać ze złej higieny jamy ustnej, która sprzyja próchnicy, infekcjom jamy ustnej czy chorobom dziąseł.  Metaliczny posmak w ustach jest charakterystycznym objawem w przebiegu stanów zapalnych dziąseł i paradontozy, gdzie może dochodzić do krwawienia tkanek miękkich oraz infekcji zęba. Wtedy uczucie nie zniknie, dopóki nie wyleczymy schorzenia. Aby uniknąć tych problemów, należy pamiętać o regularnych przeglądach i usuwaniu kamienia nazębnego u dentysty, regularnie szczotkować i nitkować zęby oraz oczyszczać język skrobakiem. W pozbyciu się nieprzyjemnego wrażenia i ograniczeniu ilości bakterii pomoże również płyn do płukania jamy ustnej.

"Nie musi być koniecznie alkoholowy, a zawierać np. wyciągi z ziół. Ważne, by miał właściwości antyseptyczne i antybakteryjne. Jeśli nie mamy możliwości skorzystać z płukanki, przepłukujmy choćby zęby wodą lub stosujmy gumę do żucia, co pozwoli przywrócić właściwe pH w jamie ustnej. Po posiłkach, szczególnie spożyciu słodyczy lub gazowanych napojów, pH nabierze kwaśnego odczynu. To najprostsza droga do rozwoju bakterii, demineralizacji szkliwa zębów i ubytków" – wyjaśnia stomatolog.

Zespół pieczenia jamy ustnej (BMS – burning mouth syndrome), przewlekła choroba błony śluzowej jamy ustnej również może być przyczyną zaburzeń smaku. Charakteryzuje się dolegliwościami bólowymi, uczuciem palenia, pieczenia, podobnym do tego, jakie występuje przy spożyciu ostrej papryki. Czasami towarzyszy temu suchość w ustach, uczucie goryczy lub metaliczny posmak. Objawy schorzenia mogą pojawiać się sporadycznie lub dokuczać stale, punktowo (najczęściej język) lub w całej jamie ustnej. Niektórzy pacjenci cierpiący na dolegliwość mogą mieć trudności ze spożywaniem jedzenia czy napojów, inni z kolei przy posiłkach mogą odczuwać ulgę.

Również infekcja grzybicza jamy ustnej może skutkować nieprzyjemnym posmakiem, który trwa aż do wyleczenia problemu. Łatwo ją rozpoznać po białym, serowatym nalocie na języku, gardle i błonach śluzowych jamy ustnej.

"Zdarza się również, choć rzadko, reakcja alergiczna na aparat ortodontyczny, a dokładnie na elementy wykonane z niklu, chromu i miedzi, która również może ujawniać się poprzez zaburzenia smaku, świąd, zaczerwienienie czy pękanie kącików ust. Dlatego u pacjenta z uczuleniem na metale wykorzystujemy elementy bez zawartości niklu, który alergizuje najczęściej lub aparaty nakładkowe Invisalign wykonane z elastycznego, niealergizującego tworzywa. Jeśli pacjent jest świadomy swojej alergii, warto by poinformował o tym stomatologa przed leczeniem – mówi dr Charniuk.

Gorzki czy metaliczny posmak w ustach jest także powszechną dolegliwością u kobiet ciężarnych, szczególnie w I trymestrze ciąży (w trakcie ciąży lub po porodzie zazwyczaj problem znika) oraz kobiet przechodzących menopauzę (spadek ilości estrogenów skutkuje zespołem pieczenia jamy ustnej). To bezpośrednio wina hormonów, które wpływają na funkcjonowanie kubków smakowych i zmianę odczuwania smaku.

Zaburzone czucie smaku, w tym gorzki posmak w ustach, może być również spowodowane przez: refluks lub chorobę refleksową przełyku, tzw. GERD (cofanie się kwaśnej treści z żołądka i dwunastnicy do przełyku powoduje nieprzyjemny posmak w ustach, pieczenie w klatce piersiowej czy problemy z przełykaniem), cukrzycę (posmak metalu może oznaczać podwyższony poziom insuliny), stres i niepokój (poprzez suchość w jamie ustnej), uszkodzenie nerwów spowodowane urazem głowy, urazy nerwów czuciowych, które przewodzą smak, choroby neurologiczne, tj. padaczkę, stwardnienie rozsiane, porażenie Bella (nerwu twarzowego), demencję, migrenę, nowotwór mózgu, farmakoterapię (substancje zawarte w niektórych antybiotykach np. tetracyklinie, lekach na nadciśnienie, astmę lub chorobę Alzheimera, lekach przeciwgrzybiczych, suplementach diety zawierających jony metali, np. miedź, żelazo, chrom lub cynk oraz leki na bazie litu mogą przenikać do śliny i powodować gorzki posmak).

Za zaburzenia smaku może być również odpowiedzialne leczenie onkologiczne. Chemioterapia i radioterapia u części pacjentów powoduje podrażnienie receptorów smakowych, w efekcie uczucie gorzkiego smaku może wystąpić nawet przy zjedzeniu kanapki czy wypiciu wody. Również alergie, infekcje dróg oddechowych, np. zapalenie zatok, angina, zapalenie gardła czy przeziębienie mogą powodować zwiększoną wrażliwość na gorzkie smaki.

Winna może być również długotrwała ekspozycja na wdychanie ołowiu lub rtęci albo… orzeszki piniowe, z których przygotowuje się m.in. włoski sos pesto. U części osób konsumpcja pinioli może bowiem powodować stan nazywany pine mouth lub pine nut syndrome, czyli gorzki, metaliczny posmak w ustach utrzymujący się nawet do kilkunastu dni po ich spożyciu. Przyczyna nie jest znana, ale może mieć związek z chemikaliami stosowanymi w procesie łuskania orzechów, genetyczną predyspozycją lub olejem ulegającym zjełczeniu.

Jak leczyć?

Choć nieprzyjemny posmak w ustach nie jest chorobą, to jeśli utrzymuje sie wiele dni, może sygnalizować nieprawidłowość i wymagać konsultacji lekarskiej. Pozbycie się problemu wymaga znalezienia pierwotnej przyczyny.

Zalecana jest kontrola u dentysty, aby wykluczyć suchość, problemy z zębami, dziąsłami czy infekcje jamy ustnej. Jeśli stomatolog nie stwierdzi nieprawidłowości, konieczna jest wizyta u lekarza rodzinnego, który przeprowadzi wywiad, dopyta o inne objawy, zleci stosowane leki i badania lub pokieruje do specjalisty, np. gastrologa, neurologa, endokrynologa czy diabetologa.