Siniaki to potoczna nazwa podskórnych wylewów krwi, które powstają w wyniku uszkodzenia naczyń włosowatych na skutek urazu (np. uderzenia), co powoduje wyciek krwi do uszkodzonej tkanki. Siniaki można łatwo rozpoznać po fioletowych i niebiesko-czarnych przebarwieniach skóry. Większość siniaków ustępuje samoistnie do dwóch tygodni i nie wymaga specjalnego leczenia. Aby przyspieszyć ich wchłanianie i złagodzić nieprzyjemne objawy, można stosować szereg środków, takich jak zimne okłady czy preparaty uszczelniające naczynia krwionośne i przeciwobrzękowe. Szczególnie przydatne są żele i maści zawierające wyciągi z kwiatów arniki górskiej i nasion kasztanowca zwyczajnego, o działaniu uszczelniającym naczynia krwionośne, przeciwzapalnym i przeciwobrzękowym. Stosowane są również preparaty o działaniu przeciwzakrzepowym zawierające heparynę. W regeneracji skóry przydatne mogą być substancje o działaniu łagodzącym i przeciwzapalnym, jak pantenol i alantoina.

Artykuł omawia znaczenie żelaza w organizmie człowieka oraz przyczyny, objawy i leczenie zarówno niedoboru, jak i nadmiaru tego pierwiastka. Uwzględniono procesy metaboliczne żelaza, różnice między formami hemowymi i niehemowymi, a także czynniki wpływające na jego wchłanianie. Opisano również rolę witamin oraz wyciągów roślinnych we wspomaganiu terapii. Wskazano praktyczne zalecenia dotyczące dawkowania, monitorowania leczenia oraz długości terapii.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie aktualnych standardów diagnostyki i leczenia zakażeń pochwy z uwzględnieniem nowoczesnych antyseptyków miejscowych zawierających jony srebra oraz innych substancji antyseptycznych zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników.

Zakażenia i stany zapalne pochwy stanowią bardzo powszechny problem zdrowotny. Praktycznie każda kobieta w ciągu życia doświadcza przynajmniej jednego epizodu takiej infekcji. Czynniki etiologiczne obejmują bakterie i grzyby, a także pierwotniaki i wirusy. W praktyce ginekologicznej, według danych epidemiologicznych, są to głównie zakażenia wywołane przez bakterie oraz grzyby jednokomórkowe.

Wzdęcia to częsta dolegliwość wśród pacjentów. Nadmierna ilość gazów jelitowych wynika z różnych przyczyn. Dlatego też dobrym rozwiązaniem jest kompleksowe, wielokierunkowe podejście do terapii wzdęć i dyskomfortu w układzie pokarmowym. Takim rozwiązaniem mogą być naturalne ekstrakty roślinne na bazie kolendry, kopru i imbiru.

Opryszczka wargowa to nieprzyjemna i nawracająca dolegliwość. Spowodowana jest zakażaniem organizmu wirusem opryszczki pospolitej, głównie typu 1 (HSV-1). Objawy to charakterystyczne pęcherzyki na ustach, bolące i pękające. Standardowo opryszczkę wargową, jak i inne zakażenia HSV, leczy się preparatami zawierającymi acyklowir, doustnie w postaci tabletek lub kremu do stosowania zewnętrznego. Ten lek skraca czas przebiegu infekcji i może być zażywany profilaktycznie. W celu wspomagania układu odpornościowego można stosować leki zawierające inozynę pranobeks.  Bardzo pomocne są również preparaty wspomagające i przyspieszające gojenie chorej tkanki oraz jej regenerację. Niestety, do tej pory nie opracowano skutecznej szczepionki przeciwko wirusom HSV.

Ilościowe pomiary ryzyka zdrowotnego opierają się na danych epidemiologicznych oraz wynikach analiz klinicznych i toksykologicznych. W przeglądzie instrumentów pomiaru ryzyka zdrowotnego omówiono ocenę skumulowanego ryzyka (CRA: cumulative risk assessment), miarę całkowitego obciążenia chorobami, wyrażoną jako liczbę lat utraconych z powodu złego stanu zdrowia, niepełnosprawności (DALY: disability-adjusted life years) oraz osiągnięcia adduktomiki. Wykrycie i scharakteryzowanie uszkodzeń DNA jest przydatne do oceny genotoksyczności, monitorowania napraw DNA, opracowania biomarkerów narażenia i oceny skuteczności stosowanych terapii. Oznaczanie ilości adduktów DNA jest nieinwazyjną oceną uszkodzeń i napraw DNA u jednostek i w populacji człowieka, ułatwiającą ocenę narażenia w ciągu życia w kontekście oszacowania eksposomów i zagrożeń zdrowotnych.

Oparzenia są jednym z najczęściej występujących rodzajów ran z jaką pacjent zgłasza się do apteki o pomoc. Oparzenie to uszkodzenie tkanek skóry lub błony śluzowej wskutek działania czynników zewnętrznych, takich jak: temperatura, energia cieplnej, elektryczna, promieniowanie czy substancje chemiczne. Wiedza na temat źródła urazu oraz właściwe procedury medyczne zmniejszają ryzyko powikłań i nieprawidłowego procesu gojenia.

Statystycznie ok. 1%. populacji ulega różnego typu oparzeniom. Większość, ok. 50–70% oparzeń występuje u dzieci do 7. r.ż. Oparzenia mogą powstać pod wpływem niektórych czynników zewnętrznych, np. ekstremalnych temperatur, chemikaliów i substancje silnie drażniących. Do poparzeń śluzówki, skóry i tkanek właściwych może też dojść w wyniku procedur medycznych, takich jak naświetlania u pacjentów onkologicznych czy w wyniku zabiegów laserem, np. po wycięciu hemoroidów. Przyczyną oparzeń mogą być także nieprawidłowo przeprowadzane zabiegi dermokosmetyczne.

Menopauza jest fizjologicznym etapem w życiu każdej kobiety, w którym dochodzi do obniżenia produkcji żeńskich hormonów płciowych. Niski poziom estrogenu, w szczególności 17β-estradiolu, powoduje wiele niepokojących i nieprzyjemnych symptomów, takich jak: uderzenia gorąca, nocne poty, kołatanie serca, drażliwość, uczucie zmęczenia, zaburzenia snu, zawroty głowy, otyłość brzuszna, suchość pochwy i spadek libido. Zmiany hormonalne w okresie menopauzy wiążą się ze zwiększonym ryzykiem pojawienia się chorób metabolicznych (cukrzycy, osteoporozy, dny moczanowej i zaburzeń lipidowych) oraz chorób układu krążenia (chorób serca i nadciśnienia).

Ostre zapalenie gardła jest jedną z najczęstszych przyczyn konsultacji lekarza rodzinnego. Najczęstszym czynnikiem wywołującym ostre zapalenie gardła są wirusy – powyżej 70% zapaleń. Bakterie są przyczyną jedynie do 30% ostrych zapaleń gardła – pierwotnym głównym czynnikiem etiologicznym są paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Streptococcus pyogenes). W leczeniu ostrego zapalenia gardła znajdują zastosowanie leki dostępne na receptę, tj.: oktenidyna, penicylina fenoksymetylowa, cefadroksyl lub cefaleksyna. Obecnie lekiem z wyboru do stosowania miejscowego jest oktenidyna. Mechanizm działania oktenidyny polega na interakcji z ujemnie naładowanymi składnikami błon komórkowych szerokiego spektrum drobnoustrojów, co prowadzi do ich destabilizacji i ostatecznie do śmierci komórki. Zastosowanie oktenidyny może okazać się skutecznym wsparciem antybiotykoterapii ostrego zapalenia gardła i migdałków lub stanowić jej alternatywę. Poza tym oktenidyna ma udowodnione działanie przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. W antybiotykoterapii ostrego zapalenia gardła lekiem pierwszego wyboru jest penicylina fenoksymetylowa. W leczeniu skorygowanym można zastosować cefadroksyl lub cefaleksynę. Natomiast makrolidy należy rezerwować jedynie dla pacjentów z natychmiastową nadwrażliwością na beta-laktamy.

Alergie wynikają z nadmiernej odpowiedzi układu odpornościowego występującej po kontakcie z obcymi antygenami – alergenami. Do najczęściej występujących schorzeń alergicznych należy alergiczny nieżyt nosa oraz pokrzywka. Do głównych grup leków stosowanych w przypadku alergicznego nieżytu nosa zalicza się: leki przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy, leki przeciwleukotrienowe, kromony oraz leki obkurczające naczynia błony śluzowej. Jednym z leków przeciwhistaminowych nowej generacji, stosowanych ogólnoustrojowo, jest bilastyna. To długo działający, selektywny antagonista receptorów histaminowych H₁. Dzięki dużej selektywności zastosowanie bilastyny nie prowadzi do występowania działań niepożądanych pojawiających się w przypadku wykorzystania starszych leków przeciwhistaminowych. W przypadku osób dorosłych i dzieci w wieku > 12 lat zalecane jest przyjmowanie 20 mg bilastyny/dobę. Nie ma konieczności modyfikacji dawkowania leku u starszych pacjentów i w przypadku, gdy stwierdza się zaburzenia czynności nerek albo wątroby. U dzieci w wieku 6–11 lat podaje się mniejszą dawkę bilastyny: 10 mg leku/dobę.

W poprzednim numerze „Leku w Polsce” (nr03/2025) wyjaśniałam, skąd się wzięły łacińskie nazwy lues i syphilis. Kontynuując temat, opiszę etymologię nazw polskich określających wiadomą chorobę.

Zanim do nich przejdę, jeszcze kilka słów o terminie syphilis. Wiemy już, co opisywałam w poprzednim numerze, że nazwę stworzył włoski poeta Girolamo Fracastoro w swoim poemacie Syphilis sive morbus Galicus – „Syfilis albo choroba galijska” i wzięła się ona od imienia Syphilus, które nosił pewien pasterz. Skąd jednak takie imię i co ono oznacza? Teorii na ten temat jest kilka: 1. od wyrazu sysphilos – „przyjaciel świń”, gr. σῦς [sys] – „świnia” i φίλος [philos] – „przyjaciel, miłośnik”; 2. od wyrazu symphilos – „kochający wzajemnie”, od gr. συμφιλέω [symphileo] – „wzajemnie kochać”; 3. od imienia Sypilus – według mitologii imię syna Niobe, która została ukarana przez bogów śmiercią swoich wszystkich dzieci; 4. połączenie słów Sypilus + Phyllis, gdzie Phyllis to mitologiczne imię  królewny trackiej, która z żalu za ukochanym zamieniła się w drzewo migdałowe, a jego kształt przypomina ludzi chorujących na kiłę.

Błonica została praktycznie wyeliminowana w Europie dzięki szczepieniom, niemniej nadal stanowi zagrożenie w endemicznych rejonach Azji, Afryki, Ameryki Południowej. Przypadki importowanej błonicy są zgłaszane co roku. Unia Europejska oferuje kilka szczepionek multiwalentnych dla dzieci, młodzieży i dawek przypominających dla dorosłych, zwłaszcza starszych. Prawdziwe ryzyko stwarzają tzw. ruchy antyszczepionkowe, które w niektórych regionach kraju obejmują 0,5% niezaszczepionych dzieci i zagrażają osiągnięciu odporności populacyjnej (herd immunity).

Witaminy z grupy B są witaminami rozpuszczalnymi w wodzie, działającymi jako koenzymy enzymów podstawowych dla funkcjonowania komórki.  Spośród 9 witamin to B₁, B₆ i B₁₂ odgrywają szczególną rolę w układzie nerwowym. Ich udział w neurogenezie, mielinizacji, neurotransmisji i regeneracji czyni je niezbędnymi dla rozwoju mózgu, funkcji poznawczych i zdrowia psychicznego. Witamina B₁ odgrywa ważną rolę  w czynności złącza nerwowo-mięśniowego oraz w neuroprzekaźnictwie. Jest również niezbędna w metabolizmie glukozy, gdyż dostarcza energii do procesów zachodzących w komórkach nerwowych, a także do produkcji kwasów nukleinowych, neuroprzekaźników i osłonek mielinowych. Ponadto przypuszcza się, że pełni funkcje antyoksydacyjne. Z kolei witamina  B₆ działa jako koenzym w syntezie neuroprzekaźników (w tym GABA), kluczowych dla komunikacji między komórkami nerwowymi. Natomiast witamina B₁₂ bierze udział w syntezie osłonek mielinowych otaczających i chroniących nerwy obwodowe, ułatwiając ich regenerację. Do istotnych objawów neurologicznych niedoboru tych witamin należy polineuropatia obwodowa, a także osłabiony próg odczuwania bólu, zaburzenia poznawcze. Pojawiają się równiż pojedyncze doniesienia sugerujące związek niedoboru witaminy B₁₂ z występowaniem bólów kręgosłupa.

Zaparcia to częsta dolegliwość wśród pacjentów. Standardowe metody leczenia obejmują preparaty doustne i doodbytnicze. Ciekawą alternatywą są mikrowlewki doodbytnicze. Mała objętość, wysoka skuteczność i wysoki poziom bezpieczeństwa sprawiają, że mogą być z powodzeniem stosowane u różnych grup pacjentów.

Zaparcia definiowane są według Kryteriów Rzymskich IV jako zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego, charakteryzujące się zmniejszoną częstotliwością wypróżnień, trudnościami w oddawaniu stolca lub też uczuciem niepełnego wypróżnienia. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi zaparcia diagnozuje się, gdy u pacjenta występują co najmniej dwa z następujących objawów przez minimum 3 miesiące (z początkiem objawów co najmniej 6 miesięcy przed diagnozą): wysiłek podczas defekacji, grudkowaty lub twardy stolec, uczucie niepełnego wypróżnienia, uczucie przeszkody/blokady w odbycie, konieczność manualnej pomocy przy wypróżnieniu oraz mniej niż 3 spontaniczne wypróżnienia tygodniowo.

Rośliny lecznicze od wieków wykorzystywane są w terapii dolegliwości wątroby oraz układu pokarmowego. Przykładem takich roślin są ostropest plamisty oraz karczoch zwyczajny. Wyciągi z ostropestu zawierają sylimarynę, czyli kompleks flawonolignanów, które wykazują właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne oraz wspierają ochronę i regenerację hepatocytów. Z kolei jednym z kluczowych składników karczocha zwyczajnego jest kwas fenolowy – cynaryna. Dzięki jej obecności wyciąg z karczocha cechuje się działaniem: żółciopędnym, hepatoprotekcyjnym,  przeciwutleniającym, przeciwwirusowym oraz moczopędnym. Oba surowce wspierają prawidłowe funkcjonowanie wątroby, chronią ją przed toksynami i są dobrze tolerowane.