W obliczu dynamicznych zmian w systemie ochrony zdrowia rola farmaceutów w działaniach na rzecz szczepień nabiera kluczowego znaczenia. Apteki stają się naturalnym miejscem realizacji strategii immunizacji społeczeństwa. Szczepienia w aptekach odgrywają kluczową rolę w systemie szczepień, przynosząc korzyści zarówno pacjentom, jak i całemu społeczeństwu. Eksperci Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych wraz z Naczelną Izbą Aptekarską podkreślają istotę dalszego rozszerzania uprawnień i roli farmaceutów. Na potrzeby środowiska farmaceutów opracowano nowy dokument „Rola farmaceuty w immunizacji osób dorosłych” – jako stanowisko ekspertów w sprawie szczepień zalecanych w aptekach.

– Na przestrzeni ostatnich miesięcy Ministerstwo Zdrowia wprowadziło ważne nowelizacje, dzięki którym farmaceuci uzyskali m. n. możliwość wystawiania refundowanej recepty farmaceutycznej na produkty immunologiczne z wykazu szczepień zalecanych. Działania te dowodzą rosnącemu uznaniu dla farmaceutów jako istotnego ogniwa opieki zdrowotnej – zaznacza dr n. farm. Mikołaj Konstanty, wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.

Niski poziom wyszczepialności dorosłych, przeciążenie placówek podstawowej opieki zdrowotnej, bariery organizacyjne i logistyczne, a także brak elastycznych punktów szczepień – to tylko niektóre z problemów, z jakimi mierzy się dziś system immunizacji w Polsce. Zdaniem ekspertów kluczową rolę w odwróceniu tego trendu mogą odegrać farmaceuci. Potrzebne są jednak zmiany systemowe – legislacyjne, organizacyjne i finansowe, które umożliwią pełne wykorzystanie ich kompetencji.

W Polsce działa ponad 13 tys. aptek ogólnodostępnych. Apteki są najlepiej dostępnymi placówkami ochrony zdrowia dla pacjentów, często działają po standardowych godzinach pracy przychodni oraz w weekendy, dzięki czemu eliminują konieczność rezerwowania wizyt lekarskich i skracają czas oczekiwania. Łatwiejszy dostęp przekłada się bezpośrednio na wzrost wyszczepialności. Wiele osób, które wcześniej nie decydowały się na szczepienie przez skomplikowaną ścieżkę i brak czasu, chętniej zrobią to w aptece. Szczepienia w aptekach to także racjonalne wykorzystanie wysokich kompetencji zawodowych farmaceutów, co również może znacznie odciążyć system opieki zdrowotnej, a szczególnie placówki POZ.

Od 1 kwietnia 2025 r. pacjenci mogą korzystać z rozszerzonej oferty szczepień ochronnych – szczepienia przeciwko wirusowi RSV (syncytialnemu wirusowi oddechowemu) są dostępne nie tylko w placówkach medycznych, ale również w aptekach. Bezpłatna profilaktyka skierowana jest do osób w wieku 65+ oraz kobiet w ciąży.

Potrzebne zmiany

Choć farmaceuci są gotowi, by w większym zakresie uczestniczyć w systemie szczepień, realne przeszkody systemowe uniemożliwiają pełne wykorzystanie ich potencjału. Jednym z głównych problemów jest utrudniony dostęp do dokumentacji medycznej pacjenta, przez co farmaceuci nie są w stanie samodzielnie wystawiać recept refundowanych na szczepionki, np. przeciw pneumokokom. Brakuje także możliwości, aby farmaceuci wykonywali szczepienia poza apteką, np. w miejscu pobytu pacjenta, jeśli sam nie ma możliwości dotrzeć do apteki. Co więcej, farmaceuci mają ograniczenia również w kontekście szczepienia osób poniżej 18. r.ż.

– Farmaceuci są dziś gotowi do pełnego włączenia się w system immunizacji – mają wiedzę, umiejętności i infrastrukturę. To absurdalne, że ich potencjał pozostaje wykorzystany tylko częściowo – mówi dr Mikołaj Konstanty.

Eksperci OPZCI rekomendują pilne zmiany: rozszerzenie uprawnień farmaceutów do informowania i wykonywania szczepień poza apteką, możliwość szczepień dzieci i młodzieży oraz zniesienie barier administracyjnych przy refundacji. Apteki, jako placówki świadczące usługi zdrowotne, powinny mieć też prawo rozliczać się na takich samych zasadach jak inne podmioty lecznicze – bez dodatkowych obciążeń podatkowych.