Kontynuujemy temat o terminach z przyrostkiem -rrhoea, zapoczątkowany w numerze 1/2025 „Leku w Polsce”. 

W języku starogreckim (dalej: gr.) wyraz ῥοή [rhoe] lub ῥοία [rhoia] znaczy „płynienie, wyciek”. Pisownię tych wyrazów wyjaśniałam w poprzednim tekście. Z tych słów w języku łacińskim, na wzór greckiego διάρροια [diarrhoia] „biegunka”, utworzono przyrostek w trzech postaciach -rrhoë (czytaj: roe), -rrhoea, -rrhea (czytaj: rea) o znaczeniu „płynienie, wypływ, wydzielanie”. Dwie kropki nad literą ë w łacinie oznaczają, że w połączeniu samogłosek aë lub oë trzeba je wymówić oddzielnie, ponieważ łacińskie (dalej: łac.) dwugłoski ae i oe zwykło się wymawiać jako jedna samogłoska „e”.

Refluks i zgaga to częsta dolegliwość. Standardowe terapie obejmują leki syntetyczne. Obecnie dostępne są terapie alternatywne wykorzystujące naturalne kompleksy roślinne. Ich skuteczność i bezpieczeństwo potwierdzają liczne badania naukowe.

Choroby przewodu pokarmowego, szczególnie choroba refluksowa przełyku (Gastroesophageal Reflux Disease; GERD) oraz dyspepsja czynnościowa (Functional dyspepsia; FD) stanowią jeden z najczęstszych problemów zdrowotnych współczesnego społeczeństwa. Według danych epidemiologicznych GERD dotyka nawet 40% populacji w krajach rozwiniętych, przy czym zgaga i regurgitacja – typowe objawy refluksu – występują  u ok. 20% dorosłych mieszkańców krajów zachodnich. Co istotne, rzeczywiste rozpowszechnienie tych dolegliwości może być jeszcze większe, ponieważ wiele osób stosuje na własną rękę leki dostępne bez recepty i nie konsultuje swoich problemów z lekarzem, co utrudnia precyzyjne oszacowanie skali problemu.

Detoksykacja (syn.: detoksyfikacja), czyli oczyszczanie lub odtruwanie organizmu, kojarzy się najczęściej  z terapiami uzależnień, jednak również oznacza wspomaganie organizmu w fizjologicznych procesach usuwania szkodliwych produktów przemiany materii. W niektórych przypadkach ze względu na nadmiar związków toksycznych, spowodowany np. niewłaściwą dietą lub pracą w szkodliwych warunkach, należy rozważyć zastosowanie metod wspomagających te procesy. Dużą rolę w naturalnym procesie detoksykacji odgrywają wątroba oraz nerki, dlatego terapie wspomagające oczyszczanie organizmu powinny uwzględniać surowce zielarskie, które wpływają na  prawidłowe funkcjonowanie tych narządów. Cenionymi surowcami zielarskimi wspomagającymi wątrobę są liście lub całe ziele karczocha zwyczajnego oraz łuski i nasiona ostropestu plamistego. Natomiast do ziół poprawiających funkcjonowanie nerek zalicza się liść i korzeń pokrzywy oraz liść brzozy.

Salvia apiana Jeps., znana jako szałwia biała, jest gatunkiem endemicznym pochodzącym z Ameryki Północnej. Roślina ta była tradycyjnie wykorzystywana przez rdzennych mieszkańców Kalifornii w celach leczniczych oraz obrzędowych i przypisywano jej właściwości uspokajające, przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz przeciwprzeziębieniowe. W ostatnich latach zauważalny jest wzrost zainteresowania tym gatunkiem. Badania naukowe wykazały, że części nadziemne szałwii białej zawierają olejek eteryczny, diterpenoidy, kwasy fenolowe oraz flawonoidy, natomiast w korzeniach obecne są diterpenoidy, w tym tanszinony. Badania aktywności biologicznej wykazały, że wyciągi z części nadziemnych oraz z korzeni omawianego gatunku mają działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przeciwbólowe, przeciwcukrzycowe, przeciwnowotworowe oraz przeciwdrobnoustrojowe. Na podstawie tych wyników można stwierdzić, że szałwia biała może odgrywać istotną rolę w fitoterapii, szczególnie w leczeniu zaburzeń metabolicznych oraz chorób neurodegeneracyjnych.

W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny wzrost zainteresowania kosmetykami i dermokosmetykami zawierającymi składniki aktywne, które mają istotny wpływ na kondycję i zdrowie skóry. Do szczególnie często stosowanych substancji należą: niacynamid, retinoidy, ceramidy oraz kwasy AHA/BHA. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie aktualnego stanu wiedzy na temat ich działania, mechanizmów biochemicznych oraz efektów klinicznych wymienionych składników. Omówione zostaną również potencjalne działania niepożądane oraz korzyści płynące z odpowiedniego łączenia różnych substancji czynnych w ramach kompleksowej pielęgnacji skóry.

Do  mini-interwencji terapeutycznych stosowanych w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów należą m.in.: wiskosuplementacja, kolagenoterapia inikecyjna, radiosynowiorteza. Okazuje się również, że pewne korzyści w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów  może przynieść spożywanie nasion sezamu, truskawek czy też zielonej herbaty. Pewne znaczenie w leczeniu tego schorzenia mogą mieć frakcje niezmydlające soi i awokado, Boswellia serrata, wyciąg z hakorośli rozesłanej ( Harpagophytum procumbens), wyciąg z imbiru ( Rhizona zingiberis), kompleks lipidów uzyskiwanych z zielonych małży nowozelandzkich, sproszkowane owoce głogu, kurkumina. Pojawiają się interesujące anglojęzyczne doniesienia na temat możliwości zastosowania w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów: hydrożelu stanowiącego połączenie dezoksyrybonukleazy I (DNaza) z utlenionym kwasem hialuronowym, kłącza anemareny chińskiej ( Rhizoma anemarrhenae (Zhimu) ), olejku bazyliowego,  Lycopodium japonicum Thunb, deferoksaminy.

Ból głowy jest szeroko rozpowszechnionym objawem o bardzo różnej etiologii. Szacuje się, że prawie połowa dorosłej populacji doświadczyła go co najmniej raz w ciągu ostatniego roku.  Nawracające bóle głowy, szczególnie migreny, są związane z osobistymi i społecznymi obciążeniami, niepełnosprawnością, pogorszeniem jakości życia i kosztami finansowymi. W leczeniu bólu głowy oraz napadu migreny o nasileniu łagodnym i umiarkowanym jako leki pierwszego wyboru stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak kwas acetylosalicylowy (ASA), czy przeciwbólowe, jak paracetamol. Kofeina jest stosowana jako środek wzmacniający i przyspieszający ich działanie. Połączenie ASA, paracetamolu i kofeiny wykazuje skuteczniejsze działanie przeciwbólowe niż pojedyncze substancje lub ich kombinacja i jest rekomendowane w leczeniu napadów migreny.

Łacińskie nazwy, o których piszę w tym tekście, mają trochę skomplikowaną pisownię, ale niezbyt trudną wymowę. Pisownia wynika z ich starogreckiego pochodzenia i transliteracji alfabetu greckiego na łaciński.

Diarrhoea (czytaj: diarea) to biegunka, a gonorrhoea (czytaj: gonorea) „rzeżączka”. Obie nazwy zawierają grecki czasownik ῥέω [rheo] (czytaj: reo) – „płynąć”. Ten znaczek (ʽ) nad literą ρ [rho] oznacza przydech mocny, który zapisuje się jako literę „h”, stąd po literze „r” w wyrazach pochodzenia starogreckiego zawsze mamy literę „h”, której później nie wymawiamy. Termin diarrhoea pochodzi dokładnie od czasownika διαρρέω [diarrheo] (czytaj: diareo), czyli „przepływać”. W wyrazach, w których występują dwie litery ρρ, przydech mocny stoi tylko nad drugą, stąd zapis rrh.

Problemy z gardłem to częsta dolegliwość. Ich przyczyną mogą być infekcje oraz  czynniki takie jak zimne powietrze czy też podrażnienie spowodowane nadużywaniem głosu. Terapia preparatami ziołowymi stanowi cenne i często poszukiwane rozwiązanie tego typu dolegliwości. Co ważne – taka terapia jest często porównywalnie efektywna z terapiami preparatami syntetycznymi.

Poniższy artykuł zawiera przegląd literatury, w której oceniane były właściwości przeciwreumatyczne korzenia hakorośli rozesłanej, kory wierzby, liści i kory jesionu, liści, pączków i kory topoli oraz kłącza imbiru, a także pojedynczych związków, takich jak: kurkumina, galaktolipid GOPO czy wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Działanie przeciwartretyczne wynika z obecności różnych grup związków biologicznie czynnych. Działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe związane jest z obecnością glikozydów irydoidowych, glikozydów salicylowych, olejku eterycznego, triterpenów, a także garbników. Ponadto flawonoidy poprzez działanie moczopędne zmniejszają stężenie kwasu moczowego we krwi, a kwasy fenolowe działają immunostymulująco. Ich właściwości przeciwzapalne wynikają z hamowania aktywności jądrowego czynnika transkrypcyjnego NF-κB, cytokin prozapalnych (IL-1β, IL-6, IL-8, IL-12, TNF-α) oraz enzymów (COX, LOX, iNOS), zapobiegając powstaniu prozapalnych leukotrienów i prostanoidów. Powyższe substancje roślinne, choć wymagają dłuższego stosowania, odpowiednio dobrane i dawkowane nie wywołują skutków ubocznych jak niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Agoniści receptora GLP-1 aktualnie są zarejestrowani i zalecani jako leki przeciw otyłości. W farmakoterapii otyłości skupiono się na analogach peptydowych hormonów jelitowych i ich kombinacjach. Zwrócono również uwagę na trzustkowy hormon amylinę i jego syntetyczne analogi o przedłużonym czasie działania. Wykazano, że agonista receptora GLP-1, semaglutyd, działa synergicznie na masę ciała w połączeniu z pramlintydem/pramlintide (zarejestrowanym w UE w 2009 r.) i kagrylintydem/cagrilintide (CagriSema, obecnie w trakcie III fazy badań klinicznych). Rozwój kliniczny kagrylintydu/cagrilintide wyraźnie wskazuje na potencjał analogów amyliny jako skutecznego leczenia otyłości.

Jedną z głównych przyczyn bólu przewlekłego na świecie jest choroba zwyrodnieniowa stawów. Choroba ta jest skutkiem działania czynników mechanicznych i biologicznych (procesy starzenia), które wpływają na zaburzenia powiązanych ze sobą procesów degradacji i syntezy chrząstki stawowej oraz podchrzęstnej warstwy kości, co prowadzi do destrukcji, jak i odczynów proliferacyjnych kości i powstawania osteofitów. Farmakoterapia powinna być wdrożona zgodnie z ,,drabiną analgetyczną’’ WHO, która pozwala lekarzowi na indywidualny dobór terapii dla pacjenta. 

Z pewnością większość czytelników mających związki z medycyną lub naukami pokrewnymi albo interesujących się tymi dziedzinami zna historię powstania pierwszej szczepionki. Moim zamiarem natomiast jest spojrzenie na to odkrycie okiem filologa klasycznego i językoznawcy.