Nieżyty nosa i zatok przynosowych to problem dotyczący wielu pacjentów. Dzielimy je na alergiczne, infekcyjne oraz niealergiczne nieinfekcyjne nieżyty. Do podstawowych objawów tej choroby należą: wyciek z nosa,spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, kaszel, przekrwienie błony śluzowej jam nosowych, kichanie, świąd, upośledzenie węchu, ból głowy oraz uczucie rozpierania w okolicy zatok. Zapadalność na alergiczny nieżyt nosa zwiększa się w ostatnich latach. Alergicznemu nieżytowi nosa często towarzyszą objawy alergicznego zapalenia spojówek. Nieżyt infekcyjny jest  najczęściej chorobą wirusową. Niealergiczny nieinfekcyjny nieżyt nosa to dolegliwość o zróżnicowanej etiologii. Nadmiar wydzieliny w jamach nosowych może pojawiać się np. jako reakcja na pokarmy czy leki. Przewlekłe zapalenie zatok dzielimy na te z polipami i bez nich. Do podstawowych leków skutecznych w nieżytach nosa należą sterydy donosowe. Znajdują one zastosowanie w przypadku zapaleń alergicznych, przedłużających się nieżytów infekcyjnych, niealergicznych nieinfekcyjnych nieżytów nosa oraz przewlekłych zapaleń zatok. Bezpiecznym donosowym sterydem jest mometazon, który charakteryzuje się także szybkim początkiem działania. W przypadku nieżytów alergicznych, a także zapaleń niealergicznych nieinfekcyjnych skuteczne są również donosowe preparaty łączące steryd i lek przeciwhistaminowy. Według badań połączenie to skutecznie łagodzi nosowe i oczne objawy nieżytów i znacząco poprawia komfort życia pacjentów.

Grupę witamin B stanowi zespół związków rozpuszczalnych w wodzie, o zróżnicowanej budowie, których cechą wspólną są funkcje pełnione w organizmie (koenzymy), a także częste występowanie w tych samych produktach spożywczych. Poza wyjątkami nie są wytwarzane ani magazynowane przez organizm, dlatego należy je uzupełniać odpowiednią dietą. Witaminy z grupy B występują w białkach zwierzęcych, produktach mlecznych, zielonych warzywach liściastych i nasionach roślin strączkowych. Niedobór uważany jest za czynnik etiologiczny w rozwoju różnych zaburzeń neurologicznych i szerokiego spektrum stanów patologicznych, którego ryzyko wzrasta z wiekiem, co może prowadzić do pogorszenia funkcji poznawczych u osób starszych. Szczególnie ważna jest rola witaminy B₁, B₆ i B₁₂ w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, chociaż nowe badania podkreślają rolę pozostałych członków tej grupy. Witaminy B są niezbędne do optymalizacji funkcji nerwowych, takich jak pamięć, szybkość kojarzenia, stany emocjonalne, umiejętność rozwiązywania problemów i koncentracja. Zmniejszenie spożycia pokarmu i wydajności wchłaniania w niektórych populacjach, szczególnie u osób starszych, może wymagać zmian dietetycznych lub odpowiedniej suplementacji.

Cofnijmy się do starożytnej Grecji, gdzie powstawała pierwsza terminologia medyczna. W Słowniku Grecko-polskim pod redakcją Zofii Abramowiczówny (Warszawa 1958) pod hasłem μῦς (mys) znajdujemy dwa znaczenia tego wyrazu: 1. „mysz”, 2. „muskuł, mięsień”, z adnotacją, że u Arystotelesa jest potwierdzenie jego użycia w tym drugim znaczeniu.

Rzymianie zapożyczyli ten wyraz do swojej leksyki i w języku łacińskim wyraz mus występuje w znaczenie „mysz”. Natomiast jego zdrobnienie musculus znaczy 1. „myszka”, 2. „mięsień”.

I tu rodzi się pytanie, dlaczego nazwa małego gryzonia, jakim jest mysz, to równocześnie nazwa mięśnia. Otóż ludzie nadawali nazwy wielu narządom, kierując się własną obserwacją. Ruchy mięśni powodujące zgrubienia pod skórą kojarzyły się starożytnym z ruchem i kształtem poruszającej się pod tkaniną myszy czy też myszki.

Alergie są jedną z najczęstszych przewlekłych chorób niezakaźnych w Europie. Obecnie ponad 150 mln ludzi w Europie cierpi na choroby alergiczne, takie jak alergiczny nieżyt nosa, astma, wyprysk atopowy lub alergia pokarmowa. Liczba pacjentów z alergiami zarówno w Europie, jak i na świecie stale rośnie, dochodząc nawet do wartości przekraczających 40%populacji.

Oprócz powszechnie znanych schorzeń alergicznych, przede wszystkim nadwrażliwości na pyłki roślin, objawiających się głownie dolegliwościami ze strony układu oddechowego, występuje wiele innych objawów alergicznych, np. alergie pokarmowe czy skórne po kontakcie z różnymi produktami. Reakcje alergiczne na orzechy lub owoce morza, często pokazywane w  filmach, gdzie bohater nagle puchnie na twarzy lub doznaje wstrząsu anafilaktycznego, to bodaj jedyne, jakie istnieją w powszechnej świadomości. Wiele osób, poza samymi alergikami i lekarzami, nie zdaje sobie sprawy, że do reakcji nadwrażliwości może dochodzić w wyniku kontaktu z pozornie bezpiecznymi produktami spożywczymi, takimi jak surowe owoce czy warzywa, zarówno w wyniku ich spożycia, jak i podczas przygotowania do gotowania.

Mikrobiom skóry odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowej bariery naskórkowej oraz przede wszystkim w ochronie przed patogenami. Ilość mikroorganizmów bytujących na skórze człowieka mieści się w zakresie 10^8-9. Mikroorganizmy te konkurują ze sobą i ważne, aby zachować odpowiednią, ale też osobniczą florę bakteryjną. Kosmetyki i leki dermatologiczne, szczególnie te o działaniu antybakteryjnym, przeciwzapalnym i złuszczającym, mogą wpływać na skład mikrobiomu skóry zarówno korzystnie, jak i negatywnie. Długotrwałe stosowanie niektórych produktów może prowadzić do dysbiozy – zaburzenia równowagi mikroorganizmów, co może pogarszać stan skóry i sprzyjać rozwojowi chorób, takich jak atopowe zapalenie skóry, trądzik czy łuszczyca. Farmaceuci odgrywają ważną rolę w edukowaniu pacjentów w zakresie wyboru odpowiednich produktów do pielęgnacji skóry i terapii dermatologicznych. Mogą doradzać w kwestii stosowania preparatów, które wspierają równowagę mikrobiomu, takich jak kosmetyki probiotyczne czy łagodniejsze leki dermatologiczne. Poprzez indywidualną poradę farmaceuci mogą wspierać holistyczne podejście do zdrowia skóry pacjentów, minimalizując ryzyko zaburzeń mikrobiomu, jednocześnie pomagając w osiągnięciu optymalnych wyników leczenia dermatologicznego.

Kaszel stanowi jeden z najczęstszych objawów, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarzy i farmaceutów. Jest to naturalny mechanizm obronny organizmu, mający na celu oczyszczenie dróg oddechowych z substancji drażniących, nadmiaru śluzu czy ciał obcych. Mimo że kaszel może być uciążliwy dla pacjenta, pełni on istotną funkcję ochronną. W zależności od charakteru i przyczyny kaszel można podzielić na dwie główne kategorie: suchy i mokry. Zrozumienie różnic między tymi typami kaszlu jest kluczowe dla właściwej diagnostyki i skutecznego leczenia, tym bardziej w okresie jesienno-zimowym, kiedy to pacjenci narażeni są na wiele czynników indukujących kaszel.

Kontynuujemy prezentację wybranych zwrotów łacińskich, zapoczątkowaną w numerze 05/2024 „Leku w Polsce”. Łacińskie zwroty i sentencje opatrzone zostały wymową, polskimi tłumaczeniami i przykładami użycia.

• Pro publico bono [czyt. pro públiko bono] – dla dobra publicznego, bez zapłaty

„Nasi adwokaci udzielają porad pro publico bono wszystkim potrzebującym.”

• Sapienti sat – mądremu wystarczy, to co powiedziane

„Dlatego mówię tak ostrożnie, żeby powiedzieć tyle, ile należy powiedzieć. Wydaje mi się, że sapienti sat. Ludzie inteligentni ci, którzy znają się na tej problematyce, wiedzą dokładnie o czym w tej chwili mówię.”

• Spiritus movens [czyt. spíritus mowens] – duch sprawczy, siła sprawcza

„Nie pamiętam już, kto był spiritus movens tego przedsięwzięcia, ale zakończyło się ono wielkim sukcesem.”

Żelazo to pierwiastek chemiczny niezbędny do produkcji hemoglobiny. Bardzo często zdarza się jednak, że konieczna jest dodatkowa suplementacja żelaza. Dotyczy to zwłaszcza kobiet w ciąży, kobiet karmiących piersią czy też kobiet z obfitymi miesiączkami. Zwiększone zapotrzebowanie może dotyczyć także dzieci, osób starszych, po zabiegach operacyjnych, uprawiających sport oraz przemęczonych i unikających potraw mięsnych. Przy wyborze preparatu z żelazem warto wziąć pod uwagę obecność innych składników, jak chociażby witaminy C.

Zakażenie układu moczowego dotyczy wszystkich grup wiekowych i stanowi częstą przyczynę wizyt w gabinetach lekarskich, a spowodowane jest w większości przypadków Gram-ujemnymi pałeczkami jelitowymi z rodziny Enterobacteriaceae, szczególnie Escherichia coli. Ze względu na rosnącą oporność bakterii na antybiotyki coraz większą uwagę przywiązuje się do nieantybiotykowych metod leczenia oraz profilaktyki zakażeń układu moczowego, do których zalicza się również stosowanie D-mannozy, organicznego związku chemicznego z grupy aldoheksoz, będącego enancjomerem mannozy.

Wraz z rozwojem antybiotykoodporności na bakterie i grzyby cały czas świat poszukuje potencjalnych związków hamujących niebezpieczne dla zdrowia i życia patogeny. Do szeroko omawianych  związków o wysokim potencjale mikrobiologicznym w medycynie zaliczany jest kwas podchlorawy (HOCl). Jeszcze dekadę temu, pomimo wiedzy na ten potencjalnych korzyści jego stosowania w różnych obszarach medycyny, kwas podchlorawy nie był  wykorzystywany jako odrębny związek. Było to efektem braku metod stabilizacji tego kwasu, co ograniczało producentom dostęp do produkcji jego stabilnych form w farmacji. Historycznie kwas podchlorawy był wykorzystywany w mieszaninach z podchlorynem sodu dla zachowania stabilności związków i utrzymania neutralnego pH.

Monakolina K występuje jako jeden ze składników obecnych w czerwonym fermentowanym ryżu. Ze względu na identyczną budowę jak lowastatyna wykazuje również takie samo działanie – korzystny wpływ na gospodarkę cholesterolową. Jako składnik zawarty w żywności jest wykorzystywana jednak powszechnie w suplementach diety wspomagających kontrolę poziomu cholesterolu. Działanie to zostało zatwierdzone przez Europejską Agencję ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w opinii wydanej w 2011 r. Panel EFSA wskazał jednocześnie, że korzystne działanie może być osiągnięte przy stosowaniu 10 mg monakoliny K dziennie. Na podstawie licznych badań naukowych wskazujących na duże wahania zawartości suplementów diety z monakoliną K, możliwość łączenia takich suplementów z lekami z grupy statyn, a tym samym wzrost ryzyka działań niepożądanych, EFSA zweryfikowała swoje stanowisko, wskazując, że dzienna porcja monakoliny K dostarczona z suplementów diety powinna być niższa niż 3 mg. Obecne ustawodawstwo europejskie dostosowane jest do tych zaleceń. Artykuł podsumowuje najważniejsze wnioski wynikające z opinii EFSA i przyczynę zmiany stanowiska.

Wątroba jest jednym z najważniejszych organów człowieka, ogromną fabryką pełniącą kilkaset funkcji w metabolizmie węglowodanów, tłuszczów i białek, magazynowaniu witamin i detoksykacji organizmu. Uszkodzenie jej niesie ze sobą bardzo poważne konsekwencje w działaniu całego układu i należy do najczęstszych chorób wewnętrznych. Niezwykle ważne jest zatem zapobieganie tym uszkodzeniom oraz łagodzenie ich skutków. Ważną rolę w terapii wątroby pełnią preparaty roślinne, zawierające wyciągi roślinne o działaniu hepatoprotekcyjnym, żółciotwórczym i żółciopędnym, rozkurczającym, regeneracyjnym na komórki wątroby. Mają one w swoim składzie związki charakteryzujące się wysoką aktywnością przeciwutleniającą i przeciwzapalną. Przykładami takich roślin zielarskich są: karczoch zwyczajny (Cynara scolymus L.), ostryż długi (Curcuma longa L.) czy rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis). Stosowane mogą być w terapii problemów trawiennych, wynikających z zaburzeń i niedostatecznego wydzielenia żółci, takich jak wzdęcia i zaparcia, na skutek stanów zapalnych wątroby, uszkodzeń polekowych i chemicznych oraz innych dolegliwości wątroby.

Niedożywienie i wyniszczenie organizmu, szczególnie często spotykane u pacjentów w podeszłym wieku, nie sprzyja gojeniu ran, a w szczególności odleżyn. Odżywki podawane dla wspomagania leczenia ran zawierają dużą ilość białka oraz specyficzne dodatki (cynk, witamina C, arginina). Niestety wielu pacjentów mających odleżyny lub zagrożonych ich wystąpieniem ma istotne przeciwwskazania do stosowania diety wysokobiałkowej; wśród nich najczęstszym jest przewlekła niewydolność nerek. W badaniach profilu aminokwasowego pacjentów z odleżynami lub innymi ranami przewlekłymi wykazano obniżone stężenia kilku egzogennych aminokwasów w surowicy krwi: tryptofanu (Trp), histydyny (His)  i treoniny (Thr). Aminokwasów niezbędnych dla człowieka jest dziewięć, ale wygląda na to, że przewlekłym ranom takim jak odleżyny towarzyszy obniżenie stężeń tylko trzech z nich. Ich wspólną cechą jest niewielkie zapotrzebowanie dzienne, wynoszące od 4 do 15 mg/kg ciężaru ciała, znacznie mniej niż dla każdego innego niezbędnego aminokwasu. 

Infekcje układu oddechowego u dzieci należą do najczęstszych przyczyn porad lekarskich w poradniach podstawowej opieki zdrowotnej. Główną  przyczyną  zakażeń górnych dróg oddechowych oraz ostrego zapalenia oskrzeli i oskrzelików są wirusy. Mają one samoograniczający się przebieg i nie wymagają stosowania antybiotyków. Stąd bardzo istotną rolę odgrywa właściwie dobrane leczenie objawowe. Hipertoniczne roztwory soli (fizjologicznej, morskiej) w nebulizacji są istotnym elementem leczenia ostrego zapalenia oskrzeli i oskrzelików u dzieci. W leczeniu ambulatoryjnym ostrego zapalenia oskrzeli optymalne jest stosowanie 2,2% roztworów soli (fizjologicznej, morskiej). Uważa się, że stosowanie hipertonicznych roztworów soli (morskiej, fizjologicznej) skraca czas trwania ostrego zapalenia oskrzelików u dzieci i zmniejsza częstość hospitalizacji. Roztwory wody morskiej i soli fizjologicznej są stosowane także  donosowo ze względu na wysoką efektywność w likwidacji objawów ostrego zapalenia zatok przynosowych, grypy, przeziębienia; są zalecane w leczeniu tych schorzeń we wszystkich aktualnych schematach leczenia.

Zaprezentowany poniżej spis wybranych zwrotów łacińskich jest trzecią częścią tego rodzaju prezentacji, zapoczątkowanej w numerze 05/2024 „Leku w Polsce”. Łacińskie zwroty i sentencje opatrzone zostały wymową, polskimi tłumaczeniami i przykładami użycia.

• O tempora, o mores [czyt. o témpora, o mores] – co za czasy, co za obyczaje

„Ta dzisiejsza młodzież! Nie ukłonią się, burczą coś pod nosem i zawsze się im gdzieś spieszy. O tempora, o mores!

• Per capita [czyt. per kápita] – na głowy, od głowy, na osobę

„PKB per capita to stosunek wartości Produktu Krajowego Brutto w cenach bieżących do liczby ludności danego obszaru.”

• Per fas et nefas – wszelkimi dozwolonymi i niedozwolonymi środkami, nie przebierając w środkach

„Niektórzy dziennikarze próbują zwrócić uwagę na swoje artykuły nie przebierając w środkach per fas et nefas.”