Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną, na którą choruje obecnie ok. 830 mln ludzi na świecie. Najczęściej diagnozowana jest cukrzyca typu 2, która związana jest z niewystarczającą produkcją insuliny oraz insulinoopornością. Do jej rozwoju przyczynia się niewielka aktywność fizyczna, otyłość brzuszna oraz predyspozycje genetyczne. Nieleczona choroba prowadzi do wielu powikłań, takich jak: uszkodzenia nerwów oraz naczyń krwionośnych siatkówki, nerek i serca, a także do rozwoju zespołu stopy cukrzycowej. Specyfika artykułu ogranicza się do przedstawienia czytelnikom fitoterapeutycznych związków wspomagających zapobieganie/leczenie cukrzycy.

Probiotyki stanowią istotny element profilaktyki i terapii wielu schorzeń, zwłaszcza przewodu pokarmowego. W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny rozwój rynku produktów probiotycznych, wśród których jedynie nieliczne mają potwierdzoną skuteczność kliniczną i status leku OTC. Artykuł omawia różnice między lekami zawierającymi przebadane szczepy bakterii a suplementami (często) nieznanego pochodzenia oraz podkreśla znaczenie racjonalnego, opartego na dowodach naukowych stosowania probiotyków w praktyce klinicznej.

Dna moczanowa to przewlekła choroba metaboliczna spowodowana odkładaniem się kryształów kwasu moczowego w tkankach, szczególnie w stawach, nerkach i układzie sercowo-naczyniowym. Częstość występowania dny zwiększa się z wiekiem, częściej chorują mężczyźni. Głównym czynnikiem ryzyka jest hiperurykemia, czyli zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi. Leczenie obejmuje modyfikację diety, terapię farmakologiczną obniżającą stężenie kwasu moczowego oraz leczenie przeciwzapalne. Wśród leków roślinnych stosowanych w terapii dny moczanowej wyróżniono: preparaty z wiśni pospolitej (Prunus cerasus) bogate w antocyjany, które wykazują silne właściwości przeciwzapalne i przeciwutleniające oraz zmniejszają stężenie kwasu moczowego we krwi; wyciągi z selera zwyczajnego (Apium graveolens) – o działaniu przeciwzapalnym, moczopędnym i przeciwutleniającym, wspierają one usuwanie kwasu moczowego z organizmu przez zwiększenie diurezy, a także hamują aktywność enzymów pozapalnych; preparaty ostryża długiego (kurkumy, Curcuma longa) zawierające kurkuminę – silny antyoksydant i substancja przeciwzapalna; wyciągi z pistacji właściwej (Pistacia vera) lub innych gatunków pistacji zawierające substancje hamując oksydazę ksantynową, antyoksydanty i substancje działające przeciwzapalnie. Badania potwierdzają skuteczność substancji pochodzenia roślinnego w hamowaniu różnych etapów rozwoju dny moczanowej. Dzięki tym właściwościom preparaty roślinne mogą wspomagać konwencjonalne leczenie dny moczanowej, zwłaszcza w długotrwałej terapii.

Owies zwyczajny (Avena sativa L.) to jednoroczna roślina zielna powszechnie uprawiana w różnych regionach świata. Ze względu na wartości odżywcze, w tym dużą zawartość błonnika i białka, jest stosowany do produkcji różnych produktów spożywczych: napojów fermentowanych, płatków śniadaniowych, ciasteczek itp. Liczne badania wykazały, że owies może skutecznie wspomagać postępowanie lecznicze w objawach składających się na zespół metaboliczny, w tym zaburzeniach gospodarki lipidowej (hipercholesterolemii) i węglowodanowej (cukrzyca typu 2). Owies zawiera polisacharyd β-glukan o właściwościach obniżających poziom cholesterolu we krwi i spowalniających wchłanianie glukozy w jelitach. Znalazł także zastosowanie we wspomaganiu leczenia objawów suchej skóry, w leczeniu niewielkich stanów zapalnych oraz jako środek wspomagający gojenie niewielkich ran. Jako „koloidalna mączka owsiana” zyskał nadany przez EMA status tradycyjnego ziołowego produktu leczniczego; również ziele owsa zostało podobnie zaklasyfikowane w łagodzeniu objawów stresu psychicznego i ułatwianiu zasypiania.

Kaszel pozostaje jednym z najczęstszych objawów w praktyce lekarza rodzinnego i farmaceuty. Artykuł przedstawia współczesne podejście do terapii kaszlu na podstawie przeglądu literatury naukowej i danych klinicznych. Omówiono podział kaszlu, zasady diagnostyki różnicowej oraz wskazania do stosowania leków syntetycznych i naturalnych. Szczególną uwagę poświęcono naturalnym preparatom polisacharydowym, których działanie polega na tworzeniu warstwy ochronnej błony śluzowej gardła i dróg oddechowych, co pozwala ograniczyć podrażnienie receptorów kaszlowych i wspomaga regenerację nabłonka. Wskazano przewagę terapeutyczną i bezpieczeństwo naturalnych środków w porównaniu z lekami syntetycznymi. Artykuł zawiera praktyczne wnioski dla lekarzy i farmaceutów w zakresie racjonalnego doboru terapii.

Łysienie nie jest klasyfikowane jako „choroba sama w sobie”, ale raczej jako objaw charakteryzujący się szybszym niż fizjologicznym zmniejszeniem liczby włosów ostatecznych. Łysienie androgenowe i łysienie telogenowe stanowią większość przypadków łysienia. Celem leczenia jest spowolnienie postępu wypadania włosów i w pewnym stopniu  odwrócenie przyczyny leżącej u jego podstaw, w czym znajduje zastosowanie minoksydyl. Początkowo był opracowany jako lek na oporne nadciśnienie tętnicze, ale jeden z jego skutków ubocznych – nadmierny wzrost włosów – doprowadził do przeprowadzenia badań nad jego zastosowaniem w leczeniu łysienia. Obecnie istnieje wiele produktów zawierających minoksydyl do stosowania na skórę. Jednak stosowanie miejscowe wymaga ścisłej regularności, a potencjalnymi skutkami ubocznymi są miejscowe podrażnienia skóry i kontaktowe zapalenie skóry.

Zespół metaboliczny (ZM; Metabolic Syndrome, MeS) zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2 i chorób sercowo‑naczyniowych. Obok farmakoterapii istotne są dieta i aktywność fizyczna. W artykule przedstawiono dane dotyczące naturalnego kompleksu polisacharydowego jako wsparcia w terapii pacjentów z ZM, w tym wyniki badań klinicznych u dorosłych i dzieci. Podkreślono bezpieczeństwo stosowania kompleksu, także od 8. r.ż., oraz potencjalne porównanie skuteczności z metforminą.

Fałszowanie suplementów diety wspomagających erekcję stanowi poważne wyzwanie zdrowotne i regulacyjne. Produkty te, często promowane jako naturalne, zawierają substancje farmaceutyczne, tj. sildenafil, tadalafil i ich analogi chemiczne. Syntetyczne związki stosowane bez wiedzy konsumentów mogą prowadzić do poważnych skutków ubocznych, takich jak gwałtowne spadki ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu serca, niewydolność wątroby, udary mózgu czy zawały serca. Problem ten wynika z faktu, że suplementy diety są traktowane jako środki spożywcze, co oznacza brak obowiązkowych badań bezpieczeństwa przed ich sprzedażą. Oprócz inhibitorów PDE-5 w zafałszowanych suplementach wykrywane są inne niebezpieczne substancje, jak johimbina, dapoksetyna, sibutramina, DMAA czy syntetyczne hormony. Związki te często są ze sobą łączone, co dodatkowo zwiększa ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Wyzwania ze strony świata zewnętrznego mogą prowadzić do wielu reakcji powszechnie uznanych za stres, który zaburza równowagę wewnętrzną i w konsekwencji utrudnia organizmom żywym dalsze funkcjonowanie. Nie zawsze jest on szkodliwy, a w pewnych warunkach może być wręcz niezbędny do przetrwania. Jednak przewlekły stres jest podłożem wielu chorób, może prowadzić do lęku, bezsenności i depresji. Z pomocą mogą przyjść leki roślinne zawierające np. zioła z grupy adaptogenów. Ich celem jest poprawa odporności na stres, czyli zapobieganie i łagodzenie zaburzeń wywołanych stresem. Przykładem adaptogenu jest witania ospała (ashwagandha). W łagodzeniu skutków stresu i ogólnie we wspomaganiu działania układu nerwowego przydatne mogą być zioła takie jak melisa lekarska czy męczennica cielista. W artykule omówiono przykłady ziół wpływających korzystnie na zdrowie psychiczne człowieka, o działaniu przeciwstresowym i uspokajającym.

Witamina C jest substancją naturalnie występującą w owocach oraz warzywach, a jej ilość dostarczana do organizmu zależy od ich spożycia. Jest charakteryzowana jako silny przeciwutleniacz; wykazuje również działanie kardioprotekcyjne i stanowi istotny składnik w pielęgnacji skóry. Często jest dodatkowo suplementowana w celu wzmocnienia odporności organizmu. Obecnie konsumenci coraz częściej sięgają po produkty z witaminą C pochodzenia naturalnego zamiast po witaminę wytworzoną przemysłowo. Na rynku farmaceutycznym pojawia się coraz więcej produktów naturalnych, a producenci chętnie potwierdzają fakt obecności naturalnie pozyskanej witaminy C w ich preparatach, prezentując wyniki przeprowadzonych analiz strukturalnych. Jest ona tematem wielu badań mających na celu dokładniejszą analizę jej właściwości i możliwości zastosowania.

TRPM8 to receptor jonowy aktywowany przez zimno i substancje chłodzące, takie jak mentol. Odgrywa ważną rolę fizjologiczną w modulowaniu bólu, świądu i zapaleń. Artykuł omawia funkcję TRPM8, jego zastosowanie w terapii ze szczególnym uwzględnieniem leczenia chorób odbytu – w tym szczeliny odbytu – oraz synergistyczne działanie mentolu i srebra jonowego.

Artykuł omawia potencjalne synergistyczne działanie wybranych wyciągów roślinnych oraz mikroskładników odżywczych na układ odpornościowy człowieka. Analizie poddano dwie złożone kompozycje suplementacyjne: pierwsza oparta na wodnych wyciągach roślinnych i koncentratach owocowych, druga – na sproszkowanych surowcach roślinnych o znanym działaniu immunomodulującym. Zestawienie literaturowe wskazuje na potencjalną synergistyczną aktywność składników takich jak orzeszki koli, rokitnik, czarnuszka, bylica roczna czy witaminy z grupy B i cynk. Przedstawione dane sugerują możliwość zastosowania takich kompozycji w profilaktyce osłabienia odporności i we wspomaganiu mechanizmów immunologicznych.

W artykule omówiono zalecenia dietetyczne dla osób ze stanem przedcukrzycowym lub cukrzycą typu 2 oraz zasady ewentualnego uzupełniania diety suplementacją, które zostały przedstawione w najnowszym dokumencie Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) 2025. W formie tabelarycznej podsumowano zalecaną zawartość w diecie węglowodanów, tłuszczów i białka, przedstawiono zasady ograniczania soli. Podano zalecane przez PTD rodzaje diet (m.in. śródziemnomorska, dieta DASH, fleksitariańska i diety roślinne). Zaprezentowano opracowany w formie graficznej (przez autorkę artykułu) „Talerz całodziennej diety osoby z cukrzycą”. Omówiono zalecenie PTD podkreślające, że samokontrola glikemii jest nieodłącznym elementem leczenia cukrzycy i że właściwe jej prowadzenie wymaga systematycznej edukacji osób z cukrzycą, ze szczególnym uwzględnieniem kontroli umiejętności posługiwania się glukometrem i systemami ciągłego monitorowania glikemii (CGM).

Dosyć dużą grupę nazw roślin zachowaną do naszych czasów stanowią klasyczne greckie i łacińskie nazwy zaczerpnięte z dzieł autorów antycznych, takich jak Hipokrates, Galen, Teofrast, Wergiliusz, Pliniusz et alii. Nazwy te są jednowyrazowe, bo jak pisałam w poprzednim numerze, dopiero Karol Linneusz (1707–1778 ) wprowadził nazwy dwuwyrazowe. Nie ma też pewności co do tego, że współcześnie nazwy te stosują się dokładnie do tych samych gatunków opisywanych w starożytnych dziełach.

Alergiczny nieżyt nosa (ANN) jest schorzeniem zapalnym, wpływającym znacząco na komfort życia pacjentów. Chorobę klasyfikuje się według czasu trwania objawów, ich nasilenia oraz przebiegu, a jej rozwój i obraz determinowane są przez wiele czynników, w tym alergeny wziewne oraz współistniejące choroby. W ostatnich latach zmiany klimatyczne w Polsce wpływają na intensywność i długość okresu pylenia roślin, co zwiększa częstość występowania objawów alergicznych. Kaszel, często pomijany w diagnostyce ANN, może być istotnym wskaźnikiem aktywności choroby, jak również ważnym elementem diagnostyki różnicowej. Skuteczne leczenie ANN opiera się na systematycznym stosowaniu donosowych kortykosteroidów i leków przeciwhistaminowych. Wśród standardowych terapii ważną rolę odgrywają: bilastyna, furoinian mometazonu oraz kombinacja mometazonu z olopatadyną, pozwalające skutecznie kontrolować objawy i poprawiać jakość życia pacjentów.