Alergiczny nieżyt nosa (ANN) jest schorzeniem zapalnym, wpływającym znacząco na komfort życia pacjentów. Chorobę klasyfikuje się według czasu trwania objawów, ich nasilenia oraz przebiegu, a jej rozwój i obraz determinowane są przez wiele czynników, w tym alergeny wziewne oraz współistniejące choroby. W ostatnich latach zmiany klimatyczne w Polsce wpływają na intensywność i długość okresu pylenia roślin, co zwiększa częstość występowania objawów alergicznych. Kaszel, często pomijany w diagnostyce ANN, może być istotnym wskaźnikiem aktywności choroby, jak również ważnym elementem diagnostyki różnicowej. Skuteczne leczenie ANN opiera się na systematycznym stosowaniu donosowych kortykosteroidów i leków przeciwhistaminowych. Wśród standardowych terapii ważną rolę odgrywają: bilastyna, furoinian mometazonu oraz kombinacja mometazonu z olopatadyną, pozwalające skutecznie kontrolować objawy i poprawiać jakość życia pacjentów.

Laurus nobilis L., znany jako wawrzyn szlachetny, to roślina od wieków ceniona w kuchni, medycynie tradycyjnej oraz kosmetyce. Naturalnie występuje w rejonie Morza Śródziemnego, a jego liście i owoce są źródłem wielu związków bioaktywnych – przede wszystkim olejku eterycznego bogatego w 1,8-cyneol, linalol, sabinen, eugenol oraz inne terpenoidy. Właściwości biologiczne wawrzynu obejmują działanie: przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, przeciwutleniające oraz neuroprotekcyjne. Wykazuje on także potencjał jako naturalny konserwant żywności oraz składnik kosmetyków. W kontekście współczesnych wyzwań zdrowotnych, takich jak choroby neurodegeneracyjne (np. choroba Alzheimera, Parkinsona), L. nobilis zyskuje szczególne znaczenie.

W poprzednim numerze „Leku w Polsce” (nr03/2025) wyjaśniałam, skąd się wzięły łacińskie nazwy lues i syphilis. Kontynuując temat, opiszę etymologię nazw polskich określających wiadomą chorobę.

Zanim do nich przejdę, jeszcze kilka słów o terminie syphilis. Wiemy już, co opisywałam w poprzednim numerze, że nazwę stworzył włoski poeta Girolamo Fracastoro w swoim poemacie Syphilis sive morbus Galicus – „Syfilis albo choroba galijska” i wzięła się ona od imienia Syphilus, które nosił pewien pasterz. Skąd jednak takie imię i co ono oznacza? Teorii na ten temat jest kilka: 1. od wyrazu sysphilos – „przyjaciel świń”, gr. σῦς [sys] – „świnia” i φίλος [philos] – „przyjaciel, miłośnik”; 2. od wyrazu symphilos – „kochający wzajemnie”, od gr. συμφιλέω [symphileo] – „wzajemnie kochać”; 3. od imienia Sypilus – według mitologii imię syna Niobe, która została ukarana przez bogów śmiercią swoich wszystkich dzieci; 4. połączenie słów Sypilus + Phyllis, gdzie Phyllis to mitologiczne imię  królewny trackiej, która z żalu za ukochanym zamieniła się w drzewo migdałowe, a jego kształt przypomina ludzi chorujących na kiłę.

Błonica została praktycznie wyeliminowana w Europie dzięki szczepieniom, niemniej nadal stanowi zagrożenie w endemicznych rejonach Azji, Afryki, Ameryki Południowej. Przypadki importowanej błonicy są zgłaszane co roku. Unia Europejska oferuje kilka szczepionek multiwalentnych dla dzieci, młodzieży i dawek przypominających dla dorosłych, zwłaszcza starszych. Prawdziwe ryzyko stwarzają tzw. ruchy antyszczepionkowe, które w niektórych regionach kraju obejmują 0,5% niezaszczepionych dzieci i zagrażają osiągnięciu odporności populacyjnej (herd immunity).

W historii, którą chcę przedstawić, cofniemy się najpierw do XV w., a potem jeszcze dalej do bliżej nieokreślonego czasu w dziejach ludzkości. Ta straszna choroba, która przez wieki towarzyszyła ludziom i przenosiła się w szybkim tempie, przeistaczając się w końcu w epidemię, znana była pod różnymi nazwami, wskazującymi m.in. na kraj, z którego dotarła. Obecnie w różnych pozycjach naukowych przedstawiane są rozmaite hipotezy dotyczące jej początków.

Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus L.) jest cenną rośliną leczniczą stosowaną od starożytności. Niniejszy artykuł przedstawia jej wielokierunkowe działanie wynikające z bogatego składu chemicznego. Do najważniejszych związków glistnika należą: alkaloidy, związki polifenolowe (kwasy fenolowe i flawonoidy), kwasy organiczne, karotenoidy i białka. Ziele glistnika działa spazmolitycznie na mięśnie gładkie dróg żółciowych, przeciwwirusowo, przeciwnowotworowo, przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Pomimo właściwości leczniczych ziele glistnika przy długotrwałym stosowaniu wykazuje również działanie hepatotoksyczne. Dlatego niezmiernie ważna jest wiedza pacjentów na temat ograniczeń w stosowaniu tej cennej rośliny.

Salvia apiana Jeps., znana jako szałwia biała, jest gatunkiem endemicznym pochodzącym z Ameryki Północnej. Roślina ta była tradycyjnie wykorzystywana przez rdzennych mieszkańców Kalifornii w celach leczniczych oraz obrzędowych i przypisywano jej właściwości uspokajające, przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz przeciwprzeziębieniowe. W ostatnich latach zauważalny jest wzrost zainteresowania tym gatunkiem. Badania naukowe wykazały, że części nadziemne szałwii białej zawierają olejek eteryczny, diterpenoidy, kwasy fenolowe oraz flawonoidy, natomiast w korzeniach obecne są diterpenoidy, w tym tanszinony. Badania aktywności biologicznej wykazały, że wyciągi z części nadziemnych oraz z korzeni omawianego gatunku mają działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przeciwbólowe, przeciwcukrzycowe, przeciwnowotworowe oraz przeciwdrobnoustrojowe. Na podstawie tych wyników można stwierdzić, że szałwia biała może odgrywać istotną rolę w fitoterapii, szczególnie w leczeniu zaburzeń metabolicznych oraz chorób neurodegeneracyjnych.

Łacińskie nazwy, o których piszę w tym tekście, mają trochę skomplikowaną pisownię, ale niezbyt trudną wymowę. Pisownia wynika z ich starogreckiego pochodzenia i transliteracji alfabetu greckiego na łaciński.

Diarrhoea (czytaj: diarea) to biegunka, a gonorrhoea (czytaj: gonorea) „rzeżączka”. Obie nazwy zawierają grecki czasownik ῥέω [rheo] (czytaj: reo) – „płynąć”. Ten znaczek (ʽ) nad literą ρ [rho] oznacza przydech mocny, który zapisuje się jako literę „h”, stąd po literze „r” w wyrazach pochodzenia starogreckiego zawsze mamy literę „h”, której później nie wymawiamy. Termin diarrhoea pochodzi dokładnie od czasownika διαρρέω [diarrheo] (czytaj: diareo), czyli „przepływać”. W wyrazach, w których występują dwie litery ρρ, przydech mocny stoi tylko nad drugą, stąd zapis rrh.

Agoniści receptora GLP-1 aktualnie są zarejestrowani i zalecani jako leki przeciw otyłości. W farmakoterapii otyłości skupiono się na analogach peptydowych hormonów jelitowych i ich kombinacjach. Zwrócono również uwagę na trzustkowy hormon amylinę i jego syntetyczne analogi o przedłużonym czasie działania. Wykazano, że agonista receptora GLP-1, semaglutyd, działa synergicznie na masę ciała w połączeniu z pramlintydem/pramlintide (zarejestrowanym w UE w 2009 r.) i kagrylintydem/cagrilintide (CagriSema, obecnie w trakcie III fazy badań klinicznych). Rozwój kliniczny kagrylintydu/cagrilintide wyraźnie wskazuje na potencjał analogów amyliny jako skutecznego leczenia otyłości.

Jedną z głównych przyczyn bólu przewlekłego na świecie jest choroba zwyrodnieniowa stawów. Choroba ta jest skutkiem działania czynników mechanicznych i biologicznych (procesy starzenia), które wpływają na zaburzenia powiązanych ze sobą procesów degradacji i syntezy chrząstki stawowej oraz podchrzęstnej warstwy kości, co prowadzi do destrukcji, jak i odczynów proliferacyjnych kości i powstawania osteofitów. Farmakoterapia powinna być wdrożona zgodnie z ,,drabiną analgetyczną’’ WHO, która pozwala lekarzowi na indywidualny dobór terapii dla pacjenta. 

Z pewnością większość czytelników mających związki z medycyną lub naukami pokrewnymi albo interesujących się tymi dziedzinami zna historię powstania pierwszej szczepionki. Moim zamiarem natomiast jest spojrzenie na to odkrycie okiem filologa klasycznego i językoznawcy.

Zacznijmy od łacińskiego wyrazu canis, to znaczy „pies”. Od tego rzeczownika pochodzi przymiotnik caninus, czyli „psi, należący do psa, dotyczący psa”. Po łacinie kieł to dens caninus, a dzika róża to Rosa canina. I już wiemy, co łączy te nazwy.

W obu łacińskich terminach występuje przymiotnik caninus. Dens caninus to dosłownie „psi ząb”, a Rosa canina to dosłownie „psia róża”. Różnice w końcówkach caninus (-us), canina (-a) wynikają z innego rodzaju gramatycznego rzeczowników. Dens jest rodzaju męskiego, rosa żeńskiego.

W dzisiejszych czasach ludzie spędzają wiele godzin dziennie, wpatrując się w mały ekran swojego smartfona. Niesie to za sobą poważne skutki zdrowotne. Dr Dean L. Fishman po raz pierwszy wprowadził pojęcie syndromu szyi smartfonowej  (ang. text neck, texting neck, tech neck), stanowiące synonim protrakcji głowy i definiujące problem prowadzących do urazu i bólu napięć powstałych w okolicy szyi i barku na skutek nadmiernego i długotrwałego wpatrywania się w trzymane w ręce urządzenie. Wystąpienie syndromu szyi smartfonowej może być konsekwencją uzależnienia od smartfona. Z kolei z uzależnieniem od smartfona ściśle wiąże się uzależnienie od internetu, a także od korzystania z portali społecznościowych oraz syndrom FOMO. W zapobieganiu wystąpieniu syndromu szyi smartfonowej zasadniczą rolę odgrywają lekarze rodzinni.

Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które podane w odpowiednich ilościach przynoszą korzyści zdrowotne gospodarzowi. Dziedzina probiotyków znacznie się rozwinęła w ostatnich latach dzięki ogromnemu postępowi w zrozumieniu roli ludzkiej mikrobioty. Jako probiotyki stosowane są m.in. szczepy bakterii z rodzaju Lactobacillus, naturalnie występujące w jelitach. Wspomagają one procesy trawienia, produkują kwas mlekowy, uczestniczą w metabolizmie witamin B, pobudzają motorykę przewodu pokarmowego, wspierają działanie układu immunologicznego i zapobiegają kolonizacji jelit przez bakterie patogenne. Probiotyki przynoszą korzyści w przypadku takich schorzeń jak biegunki poantybiotykowe, zakażenie Helicobacter pylori czy zespół jelita drażliwego. W artykule przedstawiono możliwości stosowania w prewencji biegunek popularnego gatunku z rodzaju Lactobacillus – L.rhamnosus i mniej znanego, ale także o dużych możliwościach – L. helveticus.