Istotą badań molekularnych jest dokładna analiza materiału genetycznego – DNA. U chorych na przewlekłą białaczkę szpikową (PBSz) badania te pozwalają określić stopień zaawansowania choroby (ilość nieprawidłowego genu BCR-ABL, który jest odpowiedzialny za rozwój PBSz), a w późniejszym etapie efektywność terapii. Regularne wykonywanie badań molekularnych i dokładna kontrola wadliwego genu są konieczne, by skuteczniej monitorować leczenie.

Przewlekła białaczka szpikowa jest chorobą nowotworową szpiku kostnego i krwi, w wyniku której dochodzi do nadmiernego namnażania się białych krwinek. Prawie u wszystkich pacjentów z PBSz stwierdza się występowanie nieprawidłowości chromosomalnej, tzw. chromosomu filadelfijskiego (Ph+), która skutkuje produkcją nieprawidłowego genu BCR-ABL, odpowiedzialnego za powstawanie białka bcr-abl. To powoduje wytwarzanie w szpiku kostnym wadliwych białych krwinek. Wykonywane regularnie badania molekularne pozwalają ustalić, czy poziom BCR-ABL ulega zmniejszeniu. Poziom genu BCR-ABL we krwi pacjenta jest wyznacznikiem nasilenia choroby i odpowiedzi na leczenie, co z kolei jest czynnikiem prognostycznym.

Według rekomendacji ekspertów z National Comprehensive Cancer Network oraz European LeukemiaNet testy molekularne powinny być wykonywane co 3 miesiące od momentu rozpoczęcia terapii inhibitorem kinazy tyrozynowej (TKI). Jednak badania pokazują, że często stan pacjentów nie jest monitorowany zgodnie z tymi zaleceniami. Podstawowym badaniem wykonywanym przy diagnostyce oraz później w fazie monitorowania choroby jest test PCR, polegający na oznaczeniu obecności i ilości nieprawidłowego genu BCR-ABL w próbce krwi obwodowej pobranej od pacjenta, co pozwala na ostateczne ustalenie rozpoznania i monitorowanie skuteczności leczenia.

„Warto zaznaczyć, iż regularne monitorowanie molekularne wykonywane raz na 3 miesiące z użyciem testu PCR może pozwolić lekarzom na dokładne śledzenie zaawansowania choroby w czasie i pomóc w identyfikacji chorych z nieadekwatną odpowiedzią na leczenie, potencjalnie odnoszących korzyści z częstszych badań kontrolnych lub ewentualnej zmiany planu leczenia” – powiedział dr hab. med. Tomasz Sacha z Katedry i Kliniki Hematologii Wydziału Lekarskiego UJ CM.

Lekarze prowadzący aktywne monitorowanie choroby i regularnie oceniający stan pacjenta mają możliwość wczesnego monitorowania skuteczności leczenia oraz dostrzeżenia sygnałów ostrzegawczych. Pozwala to na odpowiednio szybkie dostosowanie planu terapeutycznego.

Dane kliniczne dotyczące przewlekłej białaczki szpikowej wskazują na istotny związek pomiędzy szybką odpowiedzią na leczenie inhibitorami kinazy tyrozynowej (TKI) a korzystnymi, odległymi wynikami terapii. Wczesna odpowiedź molekularna (redukcja ilości transkryptu BCR-ABL do poziomu ≤10% w 3. miesiącu terapii) ma związek z uzyskaniem w przyszłości całkowitej odpowiedzi molekularnej u większego odsetka pacjentów, z większym prawdopodobieństwem przeżycia wolnego od progresji oraz z wydłużeniem całkowitego czasu przeżycia. U pacjentów z suboptymalną odpowiedzią na leczenie obowiązujące wytyczne praktyki klinicznej zalecają lekarzom rozważenie zmiany terapii TKI już po 3 miesiącach od rozpoczęcia leczenia pierwszego rzutu.

„Badania molekularne pozwalają wykryć pierwsze oznaki oporności na leczenie, co pozwala na zmodyfikowanie postępowania klinicznego, zanim u pacjenta dojdzie do utraty odpowiedzi hematologicznej lub cytogenetycznej. Badania te umożliwiają potwierdzenie uzyskania głębokich odpowiedzi na leczenie, co wiąże się z redukcją ryzyka progresji choroby do bardziej zaawansowanych stadiów w przyszłości” – podkreślił dr hab. med. Tomasz Sacha.

Wprowadzenie inhibitorów kinazy tyrozynowej do terapii PBSz zrewolucjonizowało leczenie tej choroby i umożliwiło pacjentom wieloletnie przeżycia. W chwili obecnej zalecenia rekomendują stosowanie leczenia TKI przez całe życie pacjenta. Najnowsze osiągnięcia terapii i monitorowania PBSz pozwalają na zadanie pytania, czy możliwy jest dalszy postęp. Osiągnięcie trwałej, głębokiej odpowiedzi molekularnej na poziomie MR4.5 (0,0032% pierwotnej wartości BCR-ABL) jest warunkiem koniecznym udziału w większości badań klinicznych dotyczących remisji wolnej od terapii. Badania te mają na celu ustalenie, czy możliwe będzie bezpieczne zakończenie farmakoterapii w przypadku przynajmniej niektórych pacjentów z PBSz Ph+.