Leki dostępne bez recepty (over the counter, OTC) stanowią dużą liczbę preparatów powszechnie stosowanych przez liczne grupy pacjentów. Szczególnie często chorzy sięgają po leki przeciwbólowe, które są dostępne zarówno w aptekach, jak i w licznych miejscach dystrybucji pozaaptecznej. W artykule przedstawiono bezpieczeństwo przeciwbólowych leków OTC oraz ewentualne zagrożenia związane z ich stosowaniem.

Rynek leków dostępnych bez recepty (OTC) ulega systematycznemu zwiększeniu i obecnie ok. 10% preparatów dostępnych w Europie
ma status leku OTC. Historia leków dostępnych w Polsce bez recepty sięga 1994 r., kiedy to akty prawne pozwoliły na przekaz reklamowy w środkach masowego przekazu. Rynek leków OTC znacznie się rozwija i szacowany jest w Polsce na ponad 4 mld zł. Leki z tej grupy są wykorzystywane przez pacjentów rutynowo w celu samoleczenia. W obecnych czasach takie leki możemy nabyć nie tylko w aptekach, ale także w kioskach, sklepach i na stacjach benzynowych, co sprawia, że są one dostępne bez ograniczeń. Szeroki zakres sprzedaży utrudnia
skonsultowanie z farmaceutą konieczności przyjmowania odpowiedniego leku, możliwych działań niepożądanych, czy istotnych interakcji
lekowych. Brak możliwości konsultacji ze specjalistami wiąże się z przyjmowaniem przez pacjentów zbyt dużych dawek leków oraz wystąpieniem różnorodnych niekorzystnych objawów związanych z interakcjami lekowymi (ndl). Często konsekwencje tych powikłań przyczyniają się do znacznego zwiększenia kosztów leczenia. Większość osób, które przyjmują leki dostępne bez recepty nie jest świadoma możliwych interakcji lekowych, a także ryzyka wystąpienia komplikacji zdrowotnych. Najczęściej interakcje dotyczą osób w wieku podeszłym, które ze względu na współistniejące schorzenia przyjmują jednocześnie i przewlekle różne produkty lecznicze.
Jednymi z najczęściej sprzedawanych leków OTC są środki przeciwbólowe. Stanowią one 85% wszystkich sprzedawanych leków przeciwbólowych. Wykazano, że każdego dnia ok. 30 mln ludzi zażywa przynajmniej jeden lek z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), w tym 15% to osoby w podeszłym wieku. Produkcja substancji o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym oraz przeciwgorączkowym obejmuje rocznie ok. 40 tys. ton [1,2].

Mechanizm działania nieopioidowych leków przeciwbólowych wiąże się z hamowaniem cyklooksygenaz typu 1 i typu 2, odpowiedzialnych za syntezę prostaglandyn. Cyklooksygenaza typu 1 występuje m.in. w śluzówce przewodu pokarmowego, zwłaszcza żołądka, w nerkach, płytkach krwi oraz śródbłonku naczyniowym. Cyklooksygenaza typu 2 wykazuje największą aktywność podczas procesu zapalnego. Niesteroidowe leki przeciwzapalne należą do leków, w stosunku do których często raportowane są różnorodne działania niepożądane. Najczęściej dotyczą one zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego. Ponadto mogą wystąpić zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego, nerek i wątroby. Rzadziej stwierdza się działania niepożądane ze strony innych układów i narządów. Powyższe działania występują głównie podczas stosowania leków w terapii przewlekłej i przy podawaniu wysokich dawek. Czy podobne zagrożenie występuje podczas przyjmowania leków przeciwbólowych z kategorii OTC?

W publikacji przedstawiono bezpieczeństwo najczęściej stosowanych w Polsce leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty, tj. kwasu acetylosalicylowego, paracetamolu, ibuprofenu i naproksenu, meloksykamu i kodeiny.