Branża repelentów i insektycydów oferuje konsumentom szeroki wachlarz produktów wspomagających ochronę przed ukąszeniami owadów i możliwymi po nich powikłaniami. Nad zapewnieniem wysokich standardów ochrony ludzi i środowiska oraz skuteczności produktów czuwa Rozporządzenie w sprawie Produktów Biobójczych – rozporządzenie (UE) nr 528/2012). Zanim jakikolwiek repelent lub środek owadobójczy zostanie w Europie wprowadzony do obrotu, musi uzyskać specjalne pozwolenie. W Polsce udziela ich Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Repelentom i insektycydom poświęcone było spotkanie prasowe zorganizowane przez Polskie Stowarzyszenie Przemysłu Kosmetycznego i Detergentowego (11 czerwca 2024 r. w Warszawie), które patronatem objął URPLWMiPB. Najważniejsze zagadnienia dotyczące rodzajów tych preparatów oraz ich stosowania przedstawiły: dr Karolina Pastuszko – naczelnik Wydziału Rejestracji Produktów Biobójczych w Procedurach Europejskich URPL oraz dr Anna Oborska – dyrektor generalna PSPKD.

Choroby przenoszone przez owady

Statystyki pokazują, że sama malaria w 2017 r. dotknęła ok. 219 mln ludzi na całym świecie (więcej niż rok wcześniej), z których ok. 435 000 to ofiary śmiertelne. Częstość występowania innych, potencjalnie śmiertelnych chorób przenoszonych przez komary, takich jak gorączka denga, gorączka Zachodniego Nilu, chikungunya  również rośnie – także w Europie. Na naszym kontynencie rozpowszechniają się choroby przenoszone przez kleszcze. Borelioza dotyka blisko miliona obywateli UE rocznie, a kleszczowe zapalenie mózgu występuje już endemicznie na obszarach wiejskich i leśnych w środkowej, wschodniej i północnej Europie. Pluskwy, które zostały praktycznie wytępione w Europie wkrótce po II wojnie światowej, są także coraz większym problemem. Karaluchy również mają się całkiem dobrze: atakując żywność, rozprzestrzeniają bakterie.

Zmiany klimatu oraz częste podróże prowadzą do pojawiania się w Europie niewystępujących dotąd owadów oraz nowych patogenów. Cieplejsze i bardziej wilgotne warunki klimatyczne sprzyjają np. rozwojowi kleszczy w wielu częściach Europy. Komary przeniosły się z kontynentu na kontynent wraz z przepływem towarów i ludzi, pluskwy podróżują w bagażach. Potrzeba ochrony przed infekcjami, zarażeniami i chorobami przenoszonymi przez owady będzie coraz większa.

Czy repelenty i insektycydy są bezpieczne?

Zanim jakikolwiek środek owadobójczy zostanie wprowadzony do obrotu w Europie, musi spełniać wysokie standardy ochrony ludzi i środowiska oraz skuteczności określone w rozporządzeniu (UE) nr 528/2012.

– Produkt biobójczy, wraz z kompletną dokumentacją i wymaganymi badaniami,  jest oceniany pod kątem skuteczności oraz bezpieczeństwa dla ludzi i środowiska – mówi dr Karolina Pastuszko. – Za działanie produktu biobójczego odpowiada dozwolona biobójcza substancja czynna. Bezpieczeństwo tych substancji zapewniane jest poprzez wnikliwą ocenę w ramach programu przeglądu substancji czynnych. Tylko jeśli produkt spełnia wszystkie wymogi, może zostać zatwierdzony przez właściwy organ państwa członkowskiego lub Komisję Europejską.

– Regulacje prawne bardzo drobiazgowo opisują nie tylko wymagania dotyczące samego produktu, ale także kwestie informacji, które musi zawierać etykieta – wyjaśnia dr Anna Oborska. – Oprócz tych, które zwykle mają zastosowanie do wszystkich produktów, muszą pojawić się m.in. szczegółowe instrukcje dotyczące użytkowania, częstotliwości stosowania i wielkości dawki, informacje o możliwych niepożądanych działaniach, a także wskazówki dotyczące pierwszej pomocy.

Wszystkie te wymagania mają wspólny cel – bezpieczeństwo ludzi i środowiska.

Repelenty czy insektycydy?

W celu ochrony domu i domowników zalecane jest równoczesne stosowanie repelentu, który sprawia, że pomieszczenia stają się nieatrakcyjne dla uciążliwych owadów oraz podjęcie działań zapobiegawczych, takich jak ograniczanie miejsc rozwoju owadów, np. osuszanie kałuż, a także mechaniczne ograniczanie liczebności owadów dzięki zastosowaniu ekranów, moskitier, czy pułapek. W przypadku bardziej uciążliwych insektów należy rozważyć zastosowanie środków owadobójczych – insektycydów. Zaleca się, aby zawsze wybierać środek owadobójczy dla konkretnego owada, dokładnie przestrzegać instrukcji na etykiecie i stosować optymalną ilość preparatu. Również poza domem, w celu ochrony ludzi i zwierząt, bardzo ważne jest stosowanie repelentów i insektycydów (obroże dla zwierząt).

Dobry produkt owadobójczy nie jest wieczny, a innowacji wymagają nie tylko ciekawi nowości konsumenci, ale także same... insekty. W miarę upływu czasu zmniejsza się bowiem wrażliwość populacji owadów na substancję, która wcześniej skutecznie zwalczała lub zabijała dany gatunek. Mechanizm oporności na insektycydy jest obecnie dobrze poznany: insektycydy nie powodują zmian genetycznych w owadach prowadzących do ich uodpornienia. Tu występuje jednak zjawisko „przetrwania najlepiej przystosowanych”. Jeśli pojedynczy owad w populacji posiada już gen czyniący go bardziej tolerancyjnym niż inne, owad ten lepiej przetrwa ekspozycję i przekaże swoje geny następnemu pokoleniu. Z czasem i przy powtarzającym się narażeniu, odsetek osobników może wzrosnąć do poziomu, w którym substancja nie jest już skuteczna. Oznacza to, że dwoma głównymi czynnikami wpływającymi na rozwój odporności na insektycydy są wskaźnik reprodukcji gatunku owada i poziom ciągłego narażenia dużej populacji na ich działanie.