Etapy rozwoju medycyny wojskowej na przykładzie historii Szpitala Ujazdowskiego

2015-07-06 Artykuł

Etapy rozwoju medycyny wojskowej na przykładzie historii Szpitala Ujazdowskiego

Zalążki wojskowej służby zdrowia zaczęły się kształtować już w epoce starożytnej. W wyprawach wojennych brali udział lekarze, których zadaniem było niesienie pomocy rannym i chorym żołnierzom. W rzymskich obozach wojskowych znajdowały się szpitale będące odpowiednikiem późniejszego lazaretu. Stworzone przez Rzymian struktury organizacyjne służby zdrowia przestały istnieć po upadku Cesarstwa. Średniowiecze nie wniosło żadnych istotnych zmian w tej dziedzinie. Lekarze towarzyszący w czasie wojen wielkim wodzom z reguły nie troszczyli się o zdrowie zwykłych żołnierzy. Ranni umierali na polu bitwy, czasami spieszyli im z pomocą mnisi z pobliskich klasztorów. Zapowiedzią wielkich przemian w szpitalnictwie wojskowym były liczne fundacje szpitalne z końca XVI w. Powstałe wówczas szpitale dla żołnierzy pełniły raczej funkcje przytułków niż zakładów leczniczych. Przełom nastąpił pod koniec XVIII w., gdy na ziemiach polskich utworzono pierwsze lazarety stałe. Od tego momentu rozpoczyna się również historia Szpitala Ujazdowskiego, który w przeciągu ok. 140 lat przeszedł ewolucję od znajdującego się w koszarach lazaretu do jednego z najważniejszych wojskowych ośrodków naukowo-badawczych i szkoleniowych. W jego murach znaleźli schronienie powstańcy kościuszkowscy i uczestnicy powstania listopadowego. Dwa razy przechodził w ręce zaborców (w 1831 r. – Rosjan, w 1917 r. – Niemców). W latach 1918-1939 działalność Szpitala Ujazdowskiego wiązała się ściśle z funkcjonowaniem placówek kształcących przyszłych lekarzy wojskowych (WSS, OSS, SPS, CWSan.). Wybuch II wojny światowej zatrzymał rozwój nauk, również medycznych. 1945 r. to data oznaczająca kres istnienia Szpitala Ujazdowskiego, kolebki polskiej medycyny wojskowej.

Czytaj pełny tekst

Autor: dr n. przyr. Wojciech Giermaziak , mgr Magdalena Prymlewicz

Data publikacji: 2015-07-06

Źródło: Lek w Polsce 05/2015

Słowa kluczowe: Michał Bergonzoni, CWSan., Festungslazarett III, Stanisław Konopka, lazarety, Edward Loth, medycyna wojskowa, Stefan Rudzki, Szpital Szkolny, Szpital Ujazdowski, Zakład Przeszkolenia Inwalidów.

1. Wojtkowiak S. et al., Zarys dziejów wojskowej służby zdrowia, Warszawa 1974, p. 11-28.

2. O zjawisku tym wspomina polski lekarz i historyk medycyny, Franciszek Giedroyć: Rumowiska rozpadającej się w gruzy wszechpotężnej ongi Romy zagrzebały dorobek jej kulturalny, w wielu dziedzinach tak wspaniały, wprost imponujący. (…) Taki los spotkał, między innemi, wzorową jak na owe czasy, organizację służby zdrowia w legionach rzymskich. Po wielu, wielu dopiero latach budzą się nowe pomysły i bardzo powoli sięgają tych wyżyn, na których raz już się znajdowały. Tak było gdzieindziej, tak było i w Polsce [Giedroyć F., Służba zdrowia w dawnem Wojsku Polskiem, Warszawa 1927, p. 4].

3. Wojtkowiak S. et al., op. cit., p. 32.

4. Ibidem, p. 36.

5. Ibidem, p. 50. Por. Rudzki S., Zarys historii szpitalnictwa wojskowego w Polsce, „Lekarz Wojskowy”, 1927, R. VIII, T. IX, nr 5, p. 380: Nie ulega wątpliwości, że przez długi czas, dopóki nie zaczęły powstawać ściśle wojskowe zakłady lecznicze, posługiwano się istniejącymi po miastach szpitalami, które zwłaszcza w czasie wojny zajmowane były przez żołnierzy.

6. Wojtkowiak S. et al., op. cit., p. 37-38.

7. Giedroyć F., op. cit., p. 5; Wojtkowiak S. et al., op. cit., p. 45.

8. Wojtkowiak S. et al., op. cit., p. 46.

9. Polski Słownik Biograficzny, t. III/1, Kraków 1937, p. 74, s.v. Bucella Mikołaj; Wojtkowiak S. et al., op. cit., p. 77.

10. Wojtkowiak S. et al., op. cit., p. 77.

11. Rudzki S., op. cit., p. 382.

12. Wojtkowiak S. et al., op. cit., p. 99.

13. Zahorski A., Zamek Ujazdowski – genius loci medycyny wojskowej [w:] Ujazdów. 730-lecie Jazdowa i 200-lecie najstarszego szpitala wojskowego Warszawy, red. J. Durko,Warszawa 1992, p. 20; Rudzki S., op. cit., p. 386.

14. Cyt. za: S. Rudzki, op. cit., p. 386.

15. Nominacja Bergonzoniego była przełomowym wydarzeniem w dziejach polskiej wojskowej służby zdrowia. Oddał on ogromne zasługi na polu rozbudowy wszystkich jej dziedzin. (…) Bergonzoni utworzył pierwszy w dziejach naszego wojska Wydział Lekarski (rodzaj Szefostwa Służby Zdrowia) [Wojtkowiak S. et al., op. cit, p. 81].

16. Rudzki S., op. cit., p. 387; Polski Słownik Biograficzny, t. I, VOL 25 NR 05’15 (288) 63 lekwpolsce.pl Z historii medycyny Kraków 1935, p. 452, s.v. Bergonzoni Michał; Kośmiński S., Słownik lekarzów polskich, Warszawa 1888, p. 26, s. v. Bergonzoni Michał.

17. Zahorski A., op. cit., [w:] Ujazdów…, p. 21.

18. Ibidem, p. 21.

19. Ibidem, p. 21.

20. (…) faktem jest, że od 1818 r. Szpital Ujazdowski stale już funkcjonował jako szpital główny wojskowy w Warszawie [Rudzki S., op. cit., p. 410]; Śródka A., Szpital Ujazdowski w latach 1792-1831 [w:] Ujazdów…, p. 24.

21. Śródka A., op. cit., [w:] Ujazdów…, p. 24.

22. Rudzki S., op. cit., p. 411.

23. Ibidem, p. 413.

24. Ibidem, p. 421-422; Śródka A., op. cit., [w:] Ujazdów…, p. 27.

25. Śródka A., op. cit., [w:] Ujazdów…, p. 25.

26. Stembrowicz W., Szpital Ujazdowski – lata 1831-1918 [w:] Ujazdów…, p. 28.

27. Rudzki S., op. cit., p. 424.

28. Stembrowicz W., Szpital Ujazdowski – lata 1831-1918, p. 29.

29. Rudzki S., op. cit., p. 439.

30. Felchner A., Szpital Ujazdowski w latach 1918-1939 [w:] Ujazdów…, p. 31.

31. Rudzki S., op. cit., p. 456.

32. Ibidem, p. 463: Dzięki pracy komisyjnej, stanowiska komendanta szpitala Ujazdowskiego i ordynatorów, obsadzono pierwszorzędnymi siłami, powołanemi z pośród lekarzy wojskowych i cywilnych.

33. Felchner A., op. cit. [w:] Ujazdów…, p. 31.

34. Ibidem, p. 31.

35. Rudzki S., op. cit., p. 480.

36. Felchner A., op. cit. [w:] p. 31-32: W 1920 r. w związku z kontrofensywą Armii Czerwonej napływ rannych i chorych zwiększył się ogromnie. Oba szpitale, Ujazdowski i Mokotowski, były przepełnione. Dla ich odciążenia – głównie z żołnierzy lżej rannych – poczęły tworzyć się w Warszawie liczne szpitale tzw. zapasowe. Wobec licznego napływu żołnierzy chorych zakaźnie (dur plamisty, dur brzuszny, czerwonka, płonica) w lipcu powstał Szpital Epidemiczny na Grochowie (…), a przy ul. Pokornej 12 w sierpniu rozwinął działalność Szpital Epidemiczny WP.

37. Ibidem, p. 32.

38. Ibidem, p. 31.

39. Ibidem, p. 42.

40. Ibidem, p. 34.

41. Rudzki S., op. cit., p. 483.

42. Brzeziński Tadeusz, Ujazdów w dniach obrony Warszawy [w:] Ujazdów…, p. 37.

43. Wagner M., Szpital Ujazdowski w latach okupacji [w:] Ujazdów…, p. 42.

44. Ibidem, p. 45.

45. Odrowąż-Szukiewicz H., Ujazdowski szpital powstańczy [w:] Ujazdów…, p. 47.

46. Soszyński Stanisław, Rejon Jazdowa w okresie Polski powojennej

POWRÓT

reklama