Do udaru dochodzi, gdy naczynia krwionośne doprowadzające tlen i substancje odżywcze do mózgu zostaną uszkodzone lub zablokowane przez skrzep krwi. Prowadzi to do obumierania części mózgu, a skutki bywają dramatyczne. 30% osób umiera w wyniku udaru mózgu w ciągu roku od zachorowania, a wśród chorych, którzy przeżyją ostrą fazę udaru: 20% wymaga stałej opieki, 30% wymaga pomocy w niektórych czynnościach życia codziennego. Udar mózgu jest trzecią najczęstszą przyczyną śmierci i głównym powodem niepełnosprawności u osób po 40. r.ż. Aby zmniejszyć uszkodzenie mózgu i uniknąć niepełnosprawności, trzeba działać szybko. Jednak w większości przypadków udaru nie poprzedza żaden sygnał ostrzegawczy.

Najczęściej występujące objawy udaru mózgu to:

• Utrudniona  mowa – pojawiają się kłopoty z mówieniem i rozumieniem tego, co mówią inni.
• Dłoń/ręka opadająca – utrata siły lub kontroli nad kończynami (bezwładna ręka i/lub noga), z reguły po jednej stronie ciała. Pojawiają się kłopoty z chodzeniem: chory może się potykać lub stracić równowagę, mieć nagłe zawroty głowy albo utratę koordynacji ruchowej.
• Asymetria ust – niedowład lub porażenie mięśni po jednej stronie twarzy (najczęściej widoczne w postaci opadania kącika ust).
• Reaguj natychmiast! Dzwoń pod numer alarmowy 112 lub na pogotowie ratunkowe: 999.        

Wystąpienie udaru może też poprzedzać nagły i silny ból głowy, któremu mogą towarzyszyć wymioty, zawroty głowy lub zaburzenia świadomości, a także/lub zaburzenia widzenia (niewyraźne widzenie, ciemne plamy w polu widzenia w jednym lub obu oczach albo podwójne widzenie).Udary mózgu nie dotyczą tylko starszych osób, ponieważ coraz częściej obserwuje się takie przypadki u ludzi w średnim wieku i osób młodych, po 30. r.ż.  

Aby zwiększyć wiedzę społeczeństwa, od ponad 12 lat, wspólnie z organizacjami pacjenckimi – Fundacją Udaru Mózgu (www.fum.info.pl) i Stowarzyszeniem „Udarowcy – Liczy się wsparcie!” (www.udarowcy.com.pl), realizowana jest kampania edukacyjna STOP UDAROM (www.stopudarom.pl). Do współpracy zaproszono specjalistów z dziedziny neurologii i kardiologii oraz towarzystwa naukowe.

Rodzaje udarów i ich leczenie

Zdecydowanie częściej wystepuje udar niedokrwienny, do którego dochodzi w następstwie zamknięcia światła naczynia krwionośnego (ok. 85% przypadków). Inny typ to udar krwotoczny, do którego dochodzi kiedy krew przedostaje się do mózgu w wyniku uszkodzenia ściany naczynia krwionośnego i w konsekwencji niszczy tkanki mózgu (potocznie nazywany wylewem). Czasem występują także przemijające ataki niedokrwienne – TIA (transient ischemic attack), inaczej „miniudar mózgu”, którego objawy ustępują w ciągu 24 godzin, nie pozostawiając żadnych skutków ubocznych. Rozpoznanie potwierdza rezonans magnetyczny. Objawy są takie same jak w przypadku „typowego” udaru mózgu, ale szybko znikają. Mikroudar jest sygnałem alarmowym – szacuje się, że u co piątej osoby po takim epizodzie kolejny udar mózgu występuje w ciągu kilku dni lub tygodni. Dlatego osoba, u której zdarzyła się taka sytuacja, powinna jak najszybciej zgłosić się do lekarza (najlepiej neurologa), aby ustalić dalsze postępowanie.

Wczesna hospitalizacja i zastosowanie odpowiedniej terapii może uratować życie i uchronić przed inwalidztwem. W przypadku udaru niedokrwiennego stosowane jest leczenie fibrynolityczne. Terapia ta usuwa przyczynę powstania udaru poprzez rozpuszczenie skrzepu, który zablokował przepływ krwi do mózgu. Jest to jednak możliwe tylko, gdy pacjent dotrze do szpitala nie później niż 4,5 godziny od wystąpienia objawów udaru. Inną opcją leczenia jest trombektomia mechaniczna, która udrażnia naczynie poprzez mechaniczne usunięcie skrzepu. Jeśli uda się przeprowadzić ją w ciągu 6 pierwszych godzin od wystąpienia udaru, szanse na poprawę stanu zdrowia pacjenta, w szczególności zmniejszenie późniejszego stopnia niesprawności, jest większa.

Oprócz leczenia dostosowanego do indywidualnych potrzeb pacjenta, ważne jest szybkie rozpoczęcie rehabilitacji. Udary mają bardzo różne konsekwencje – zależy to od tego, jak rozległy region mózgu został uszkodzony. Najczęściej zdarzają się problemy z mówieniem lub pisaniem (tzw. afazja) oraz problemy z pamięcią, a także mniejszy lub znaczny paraliż ciała.

Przyczyny udar mózgu

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia udaru mózgu, na które nie mamy wpływu:

• wiek – osoby, które ukończyły 55. rok życia są bardziej narażone (ale zdarza się również, że młode osoby doznają udaru);
• płeć –  udary mózgu częściej dotykają mężczyzn;
• czynniki genetyczne – ryzyko udaru rośnie, jeśli przebył go któryś z członków rodziny.

Czynników zależne od nas i wynikające ze stylu życia:

• nadużywanie alkoholu;
• palenie papierosów (wypalenie już jednego papierosa podnosi ciśnienie krwi!),
• niewłaściwa dieta (przede wszystkim spożywanie tłustych, smażonych, mocno doprawionych pokarmów i pomijanie w jadłospisie warzyw i owoców);
• brak aktywności fizycznej – siedzący tryb życia i brak regularnego ruchu;
• stres.

Udarom mózgu sprzyjają także niektóre choroby: nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, cukrzyca, otyłość, choroby serca.