Panie Profesorze, czy Pana zdaniem Polacy dobrze się odżywiają?

W Instytucie Żywności i Żywienia analizujemy zmiany, jakie nastąpiły w żywieniu Polaków w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Niektóre z tych zmian okazały się korzystne, np. wzrosło spożycie warzyw i owoców, zmieniła się struktura spożycia tłuszczów – mniej spożywa się tłuszczów zwierzęcych, a więcej roślinnych, obniżyło się spożycie soli. Jednak nadal żywienie Polaków w znacznym stopniu odbiega od zaleceń. Mimo wzrostu spożycia, udział warzyw i owoców w naszej diecie powinien być większy niż obecnie, powinniśmy je o wiele częściej spożywać. Chociaż odnotowujemy korzystne tendencje w spożyciu soli, to jednak ponad dwukrotnie przekracza ono zalecany przez Światową Organizację Zdrowia maksymalny poziom 5 g. Jeśli jeszcze wymienimy duże spożycie tłuszczów ogółem i produktów mięsnych, a małe ryb, częste spożywanie słodyczy, a w niektórych grupach również słodzonych napojów i dań typu „fast food”, to musimy przyznać, że dieta Polaków pod wieloma względami wymaga poprawy.

Jaki jest stan wiedzy w społeczeństwie na temat zasad prawidłowego żywienia?

Coraz więcej Polaków zaczyna interesować się tym, co zawiera ich dieta, na ile jest ona zgodna z zasadami prawidłowego żywienia. Świadczy o tym chociażby większe zainteresowanie wartością odżywczą kupowanych produktów, niż to miało miejsce jeszcze kilka lat temu. Niemniej jednak stan wiedzy naszego społeczeństwa na temat prawidłowego żywienia nie jest zadowalający. Polacy jako ważny element prawidłowego odżywania postrzegają np. spożywanie 3 posiłków dziennie, ale już mniejszą wagę przywiązują do odpowiedniego doboru produktów spożywczych. Musimy też pamiętać, że nie zawsze sama znajomość zasad prawidłowego żywienia jest wystarczającą motywacją, żeby stosować je na co dzień w praktyce. Oczywiście sama edukacja jest niezmiernie ważna, ale dobrze jest też, jeśli towarzyszą jej inne działania. Przykładem może być program „Owoce i warzywa w szkole”. Objęte nim dzieci otrzymują porcje warzyw i owoców i jednocześnie w działaniach edukacyjnych informacje o zaletach spożywania tych produktów. Okazało się, że realizacja programu wpłynęła na poprawę wiedzy o zasadach racjonalnego żywienia oraz na zwiększenie spożycia warzyw i owoców przez uczestniczące w nim dzieci.

Czy lekarze przekazują pacjentom odpowiednie informacje dotyczące żywienia w schorzeniach, w których dieta odgrywa ważną rolę?

Niestety, smutna prawda jest taka, że lekarze w polskiej służbie zdrowia nie mają zbyt dużego komfortu pracy. Wskutek różnych ograniczeń finansowych i biurokratycznych czas, jaki mogą realnie poświęcić jednemu pacjentowi z reguły nie przekracza 10 minut. W tak krótkim czasie siłą rzeczy nie da się poruszyć wszystkich istotnych kwestii związanych z daną chorobą. Do tego również stan wiedzy lekarzy na temat żywienia i jego roli w prewencji oraz leczeniu chorób pozostawia wiele do życzenia. To akurat wina systemu kształcenia, w którym sprawy żywienia są niestety nadal traktowane marginalnie. W efekcie wiedza lekarzy na ten temat jest niestety często zbyt powierzchowna. Istnieje więc ogromna potrzeba dokształcania się w tej dziedzinie, np. poprzez udział w naukowych kongresach czy seminariach poświęconych żywieniu człowieka.

W kontekście skutecznego leczenia otyłości i innych przewlekłych chorób dietozależnych coraz częściej mówi się o potrzebie prowadzenia pacjenta nie przez pojedynczego lekarza, ale przez zespół terapeutyczny, w skład którego oprócz lekarza wchodzą także: dietetyk, psycholog i rehabilitant lub wykwalifikowany trener od aktywności fizycznej.

Gdzie lekarze mogą kierować chorych, by uzyskali odpowiednią poradę dietetyczną?

Czy jest ona realizowana w ramach NFZ (bezpłatna)? Lekarze powinni kierować chorych na poradę dietetyczną do dietetyka, który posiada odpowiednie wykształcenie, a więc zgodne z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych nie będących przedsiębiorstwami. Mimo iż dietetyk jest zawodem medycznym, to jednak w Polsce poradnictwo dietetyczne nie jest refundowane przez NFZ. Niestety, regulacje prawne dotyczące zawodu dietetyka są w Polsce dość wybrakowane i mało aktualne. W efekcie prywatny gabinet dietetyczny czy poradnię dietetyczną może prowadzić każdy, kto tylko założy działalność gospodarczą i nazwie się dietetykiem. Zdarza się więc, że pacjent trafia ze swoimi problemami zdrowotnymi do przypadkowego gabinetu prowadzonego przez osobę bez odpowiednich kwalifikacji i bez wiedzy z dziedziny nauki o żywieniu człowieka, np. historyka czy nawet mechanika.

To właśnie dlatego Instytut Żywności i Żywienia powołał Ogólnopolskie Centrum Dietetyki, w którym zatrudnieni są dietetycy będą cy pracownikami Instytutu, posiadający aktualną wiedzę i profesjonalne kwalifikacje (kontakt dla zainteresowanych: e-mail: ocd@izz.waw. pl, tel. 22 55 09 858).

Podczas I Narodowego Kongresu Żywieniowego, który odbędzie się w styczniu 2016 r., omawiana będzie m.in. nowa piramida żywieniowa. Jakie są tu najistotniejsze zmiany?

Rozwój wiedzy dotyczącej żywienia, najnowsze zalecenia Unii Europejskiej i Światowej Organizacji Zdrowia, doniesienia z piśmiennictwa z ostatnich lat wskazują na potrzebę modyfikacji dotychczasowych zaleceń żywieniowych. Ponadto wyniki badań prowadzonych w Instytucie Żywności i Żywienia, dotyczących m.in. związku pomiędzy żywieniem się Polaków a długością życia, zachorowalnością i umieralnością na nowotwory złośliwe i choroby układu krążenia w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat pomogły w określeniu czynników żywieniowych, które mogły mieć wpływ na zdrowie Polaków w badanym okresie. Dlatego też eksperci z Instytutu podjęli prace nad zmodyfikowaniem zasad prawidłowego żywienia i obrazującej je Piramidy Zdrowego Żywienia, które zostały opracowane w roku 2009. Upowszechnienie zmodyfikowanych zaleceń żywieniowych i piramidy w społeczeństwie powinno być ważnym elementem działań zmierzających do poprawy zdrowia Polaków, m.in. poprzez zmianę nawyków żywieniowych w kierunku bardziej prozdrowotnych. Nową Piramidę Zdrowego Żywienia przedstawimy w czasie I Narodowego Kongresu Żywieniowego – 20 stycznia 2016 r. Od tego dnia będzie ona dostępna dla każdego, wraz z praktycznym komentarzem, na stronie internetowej Instytutu (www.izz.waw.pl).

„Żywność i żywienie w prewencji i leczeniu chorób – postęp 2016” – pod takim hasłem odbędzie się wspomniany kongres. Jaką rolę odgrywa według najnowszych badań profilaktyka żywieniowa?

Wśród czynników wpływających na zdrowie i długość życia żywienie odgrywa wiodącą rolę, znacznie większą niż aktywność fizyczna czy palenie tytoniu. Prawidłowe żywienie ma szczególne znaczenie w prewencji otyłości, chorób układu krążenia, wielu nowotworów złośliwych, cukrzycy typu 2 i osteoporozy. Profilaktyka żywieniowa może przyczynić się do zmniejszenia zachorowalności i umieralności z powodu tych chorób, jak też przyczynić się do wydłużenia przeciętnego trwania życia, w tym dłuższego życia w zdrowiu. Może przynieść również korzyści ekonomiczne, przyczyniając się do zmniejszenia wydatków ponoszonych na ochronę zdrowia, a także redukcji kosztów związanych z absencją chorobową i niezdolnością do pracy. Najlepszym przykładem może być tu rak żołądka, który na przełomie lat 60. i 70. ubiegłego wieku był bardzo częstą przyczyną umieralności w Polsce. Od tamtego czasu odnotowano trzykrotny spadek zachorowań na ten rodzaj nowotworu. Bardzo istotny wpływ na ten fakt miały czynniki żywieniowe, takie jak wzrost spożycia warzyw i owoców oraz spadek spożycia soli. Stało się tak mimo częstego w Polsce występowania zakażenia bakterią Helicobacter pylori, sprzyjającego rozwojowi raka żołądka. Również coraz więcej danych z piśmiennictwa dowodzi, jak ważna jest profilaktyka żywieniowa. Dlatego powinniśmy systematycznie upowszechniać wyniki najnowszych badań, zarówno wśród specjalistów, jak i w przystępnej formie wśród społeczeństwa. Temu też ma służyć organizowany w styczniu Kongres.

Rozmowę przeprowadziła redakcja miesięcznika „Lek w Polsce”