Tegorocznymi laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyn zostali Katalin Karikó i Drew Weissman. Przedstawiamy komentarze ekspertek i ekspertów centrum informacyjnego Tygodnia Noblowskiego Centrum Współpracy i Dialogu UW

– Pierwsze szczepionki były oparte o całe mikroorganizmy, potem o białka, a następne wykorzystywały już mechanizm transkrypcji i translacji, czyli były oparte o DNA. W tych szczepionkach komórka musiała zrobić wszystko, żeby wchłonąć białko, aby zaszła reakcja immunologiczna. W metodzie Karikó i Weissmana udało się ten proces skrócić – jako szczepionkę podajemy tylko stosunkowo krótką cząsteczkę mRNA. Cały trick polegał na tym, żeby ta cząsteczka była stabilna. Normalnie cząsteczki mRNA należą do cząsteczek dość niestabilnych i trudno byłoby wyprodukować na ich podstawie taką ilość białka, która zdążyłaby wywołać reakcję immunologiczną w organizmie. Ta Nagroda Nobla jest między innymi właśnie za to, że udało się ustabilizować cząsteczki mRNA, podać je do organizmu i wywołać odpowiedź immunologiczną. Uodporniają one nas na wirusy, a w przyszłości być może na bakterie, mogą mieć zastosowanie w leczeniu nowotworów. Dzięki temu, że mRNA można łatwo zsyntetyzować, możliwe staje się przygotowanie całego wachlarza rozmaitych szczepionek i stosunkowo szybką reakcję na zmienność mikroorganizmu – prof. dr hab. Katarzyna Tońska, Instytut Genetyki i Biotechnologii, Wydział Biologii UW.

Tegorocznymi laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii zostali dr Katalin Karikó (biochemiczka) i dr Drew Weissman (immmunlog). Nagroda została przyznana za odkrycia dotyczące modyfikacji zasad nukleozydowych, które umożliwiły opracowanie skutecznych szczepionek mRNA przeciw COVID-19.

Październik jest miesiącem budowania i zwiększania świadomości na temat nowotworów. Kampania „Genetyka Ratuje Życie” włącza się w tą edukację, pokazując, jak wiele zmieniło się w obszarze onkologii dzięki wprowadzeniu badań genetycznych. Badania genetyczne pozwalają wskazać osoby, które są nosicielami mutacji genetycznych odpowiadających za zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwory. Obecność mutacji  nie jest w tym przypadku jednoznaczna z wystąpieniem choroby. Umożliwia jednak wdrożenie szczególnej opieki i obserwacji pacjenta, któremu lekarz genetyk będzie zlecał badania kontrolne, np. USG czy rezonans magnetyczny. W przypadku wielu chorób nowotworowych po wykonaniu badań genetycznych lekarze mają możliwość zastosowania terapii celowanej, która jest skuteczna i poprawia jakość oraz długość życia pacjenta.

Co miesiąc w Polsce wykrywa się ponad 3000 przypadków zachorowań na COVID-19 pomimo ustania zagrożenia epidemicznego. Według ekspertów szczepić powinniśmy się raz do roku szczepionką odpowiadającą wariantowi wirusa ogłaszanemu przez WHO.

Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) oraz Europejska Agencja Leków (EMA) wydały wspólne stanowisko w sprawie składu szczepionek przeciw COVID-19 zalecanego w nadchodzącym sezonie 2023/2024. Podobne zalecenia dotyczące składu nowych, zaktualizowanych szczepionek przeciwko COVID-19 wydały również amerykański Urząd ds. Żywności i Leków (FDA) oraz Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). Obie instytucje zgodnie zalecają monowalentny skład szczepionki i uwzględnienie w niej szczepu należącego do rodziny podwariantów XBB Omikron, co zapewni reakcję krzyżową wobec wariantu aktualnie dominującego i nowych pojawiających się szczepów. Jednocześnie cały czas dostępne są szczepionki wariantowe do podawania jako dawki przypominające dla osób, które nie przeszły jeszcze całego cyklu szczepień.

26 września to święto Kosmy i Damiana, obchodzone co roku jako Dzień Aptekarza. Obecnie ranga tego zawodu staje się coraz większa i niesie też kolejne wyzwania. Życzymy wszystkim farmaceutom, by wykonywana z takim oddaniem praca przyniosła im jak najwięcej satysfakcji, a pacjenci docenili ich wysiłek i chęć niesienia pomocy. Życzymy również pracownikom aptek wytrwałości w wykonywaniu wszystkich obowiązków, dużo sukcesów i uśmiechu w codziennych kontaktach z pacjentami.

          Zarząd wydawnictwa Medyk i redakcja miesięcznika "Lek w Polsce"

Cholesterol, trójglicerydy i poziom cukru we krwi to ważne parametry metaboliczne, które powinny być stale monitorowane. Ich jednoczesna zmiana może prowadzić do zespołu metabolicznego, będącego istotnym czynnikiem ryzyka cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych. Utrzymywanie pod kontrolą parametrów metabolicznych, takich jak poziom cholesterolu, trójglicerydów i cukru we krwi, ma kluczowe znaczenie dla zdrowia metabolicznego i sercowo-naczyniowego organizmu.

Cholesterol jest niezbędną cząsteczką, składnikiem błon komórkowych i prekursorem wielu hormonów, a także bierze udział w produkcji kwasów żółciowych. Jest transportowany we krwi przez lipoproteiny, takie jak LDL (Low Density Lipoprotein), czyli lipoproteiny o niskiej gęstości, które transportują cholesterol z wątroby do tkanek, oraz przez HDL (High Density Lipoprotein), czyli lipoproteiny o wysokiej gęstości, które są odpowiedzialne za transport cholesterolu z tkanek do wątroby. To właśnie te formy cholesterolu, wraz z cholesterolem całkowitym, są analizowane podczas oceny profilu lipidowego danej osoby.

Darmowe konsultacje i badania diagnostyczne, spotkania z najwybitniejszymi w Polsce kardiologami, prezentacja najnowszego raportu Porozumienia Organizacji Kardiologicznych, podsumowanie wniosków z badania ankietowego Forum Serce Pacjenta, a także edukacyjne atrakcje dla dorosłych i dzieci – to główne punkty programu V Forum Serce Pacjenta. Doroczne spotkanie kardiologów z osobami ze schorzeniami układu sercowo-naczyniowego oraz ich bliskimi odbędzie się 30 września 2023 r. na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich. Wstęp na wydarzenie jest bezpłatny. 

– W ramach każdej kolejnej edycji Forum Serce Pacjenta staramy się organizować dla pacjentów oraz ich najbliższych najbardziej praktyczne i przydatne z ich punktu widzenia aktywności. Podczas jubileuszowej V edycji Forum tradycyjnie poruszymy zagadnienia takie jak: nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, choroba niedokrwienna serca, zawał serca, zaburzenia lipidowe oraz nowość – kardiomiopatie. To aktualne i ważne tematy. Przybliżymy zagadnienia związane z profilaktyką wtórną schorzeń kardiologicznych tak, by wspierać uczestników Forum w prowadzeniu zdrowego stylu życia oraz systematycznej farmakoterapii. To, obok coraz szerzej stosowanego leczenia zabiegowego, kluczowe czynniki przedłużające i poprawiające jakość życia osób ze zdiagnozowanymi już schorzeniami układu sercowo-naczyniowego. Mówiąc o zdrowym stylu życia oczywiście nie pominiemy tematu odpowiedniej dla pacjentów kardiologicznych diety. Jeśli mowa o jakości życia, szczególnie serdecznie zachęcamy uczestników do udziału w warsztatach z zakresu radzenia sobie ze stresem z wykorzystaniem metody mindfulness. Dla młodzieży przygotowaliśmy specjalną edukacyjną niespodziankę muzyczną, a dla najmłodszych kącik atrakcji. Chociaż Forum Serce Pacjenta nie jest inicjatywą kierowaną przede wszystkim do najmłodszych, to możliwość uczestniczenia w Forum wraz z najbliższymi być może zachęci wiele osób do spędzenia wspólnie wartościowego czasu w gronie bliskich i zadbania o swoje zdrowie – mówi prof. dr hab. n. med. Ewa Straburzyńska-Migaj, kierująca pododdziałem niewydolności serca w I Klinice Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego V Forum Serce Pacjenta.

W walce z sepsą jest kluczowy czas. Każdego roku sepsa występuje aż u 25 mln dzieci na świecie, a dla ponad 3 mln jest przyczyną śmierci. Światowy Dzień Sepsy, obchodzony każdego roku 13 września, jest dobrym powodem do edukacji i budowania wiedzy społecznej na ten temat.

Sepsa często błędnie kojarzona jest z chorobą. Tymczasem to silna reakcja naszego organizmu na zakażenie wywołane bakteriami, wirusami czy grzybami. Jeśli do niego dojdzie, bez odpowiedniego i szybko wdrożonego leczenia może dojść do niewydolności wielonarządowej, często prowadzącej do śmierci pacjenta. To właśnie najmłodsi, szczególnie dzieci do 5. roku życia, są najbardziej narażone na wystąpienie poważnych powikłań, wynikających z sepsy.

Cytyzyna, roślinny alkaloid wiążący się wybiórczo z podjednostką α4β2 receptora nikotynowego acetylocholiny, stosowany jest w terapii uzależnienia od nikotyny. Według amerykańskich naukowców nieprawidłowe dawkowanie leku może odpowiadać za część przypadków nieskutecznego leczenia. W opublikowanym przez nich badaniu 810 chorych uzależnionych od tytoniu przydzielono losowo do trzech grup. Pierwsza otrzymywała przez 12 tygodni 3 mg cytyzyny trzy razy dziennie. Druga stosowała tę dawkę przez 6 tygodni, a następnie placebo przez taki sam okres. Trzecia grupa stanowiła ramię kontrolne i otrzymywała przez 12 tygodni placebo. Abstynencję nikotynową potwierdzano biochemicznie.

6-tygodniowe leczenie cytyzyną, w stosunku do placebo, zwiększyło odsetek osób, które rzuciły palenie w tygodniach 3.-6. badania z 4,4% do 25,3%, a w tygodniach 3.-24. badania z 2,6% do 8,9%. Odsetki abstynentów nikotynowych w grupie przyjmującej cytyzynę przez 12 tygodni, w stosunku do ramienia kontrolnego, wyniosły odpowiednio 32,6% i 7% w tygodniach 9.-12. oraz 21,1% i 4,8% w tygodniach 9.-24. Różnice te były istotne statystycznie. Do najczęstszych działań niepożądanych leczenia, które w żadnym z ramion badania nie przekroczyły 10%, należały nudności, dziwne sny oraz bezsenność. Z powodu toksyczności leczenie cytyzyną przerwało 2,9% chorych.

Według autorów badania zarówno 6-tygodniowy, jak i 12-tygodniowy schemat terapii cytyzyną stanowi nową możliwość interwencji antynikotynowej, charakteryzującą się kliniczną skutecznością i doskonałym profilem toksyczności.

jamanetwork.com/journals

Polska wydaje coraz więcej na opiekę zdrowotną, jednak kwoty wciąż okazują się być niewystarczające, aby zbliżyć się do europejskiego poziomu. Analitycy EMIS (ISI Emerging Markets Group) w raporcie „Emerging Europe Pharma & Healthcare Sector 2023/2024” przeanalizowali sektory farmaceutyczny i opieki zdrowotnej krajów Europy Środkowo-Wschodniej.

Według Banku Światowego w 2021 r. Polska przeznaczyła na opiekę zdrowotną 6,59% swojego PKB. Oznacza to wzrost z 6,4% w 2020 r. Choć polski rząd zadeklarował, że chce zwiększyć wydatki na publiczną opiekę zdrowotną do 7% PKB do 2027 r., może to nie przynieść pożądanego rezultatu. Jak zaznaczają analitycy EMIS, trzeba wziąć pod uwagę, że 7% PKB to wciąż mniej niż średnia w Unii Europejskiej, która w 2021 r. wyniosła 8,1%.

To właśnie Polsce przypada jedna z najniższych w Europie Środkowo-Wschodniej liczb personelu medycznego dostępnego na 1000 mieszkańców. W 2019 r. było to 2,4 lekarza i 5,1 pielęgniarki. Dla porównania – w Czechach było to 4,1 lekarza i 8,6 pielęgniarki, a w Rosji odpowiednio 4,2 i 8,5. Jednocześnie średnia cena leków w Polsce jest 1,5 razy wyższa od średniej ceny w UE. Wynika to z kilku czynników, w tym wyjątkowo wysokich kosztów badań i rozwoju farmaceutyków w naszym kraju, a także koniecznych dużych wydatków na późniejszy ich marketing.

Nowotwory hematoonkologiczne stanowią ok. 6% wszystkich przypadków nowotworów na świecie. Według szacunków Fundacji Polska Koalicja Pacjentów Onkologicznych w Polsce na nowotwory układu krwiotwórczego i chłonnego choruje ponad 100 tys. osób. Jak wynika z danych Krajowego Rejestru Nowotworów, w ciągu ostatnich dekad wzrosła liczba chorych. Tym bardziej ważna jest edukacja, świadomość pierwszych objawów i znaczenia badań profilaktycznych. Proste badanie krwi może pomóc rozpoznać nowotwór we wczesnych stadium i znacząco zwiększyć szanse na wyleczenie.

– (...) Zależy nam, żeby szerzyć wiedzę, dlatego zaplanowaliśmy wiele działań edukacyjnych na najbliższy miesiąc. Niech wszystkie oczy będą skierowane we wrześniu na choroby hematoonkologiczne. Zachęcam, żeby w myśl hasła naszej konferencji "Sprawdzam. Badam. Zacznij od krwi" wykonać pierwszy krok i udać się na podstawową morfologię – mówi Krystyna Wechmann, Prezes Polskiej Koalicji Pacjentów Onkologicznych oraz Federacji Stowarzyszeń „Amazonki”.

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych z polipami nosa (PZZPzPN), u którego podłoża leży zapalenie typu 2, dotyka aż 4% populacji, a ciężki przebieg choroby stwierdza się u ponad 17 000 chorych. Jak wynika z przygotowanego przez Fundację Wygrajmy Zdrowie i Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych raportu „Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych z polipami nosa (PZZPzPN) – jak pomóc pacjentom?”,  ta choroba znacznie obniża jakość życia pacjentów, negatywnie wpływa na ich zdrowie fizyczne i psychiczne, aktywność społeczną i zawodową oraz jest przyczyną licznych hospitalizacji i zwolnień chorobowych. Według danych ZUS przewlekłe zapalenie zatok przynosowych tylko w 2022 r. było przyczyną 461 712 dni absencji chorobowych i aż 50 237 wystawionych zwolnień.

Najczęstszymi dolegliwościami, z jakimi na co dzień zmagają się pacjenci, są: zatkany nos, upośledzenie lub utrata węchu czy smaku, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, przewlekły katar, a także niekończące się bóle oraz uczucie rozpierania głowy. Trudności w oddychaniu i nasilające się w godzinach nocnych objawy powodują problemy ze snem i bezdech senny.

Zmęczenie jest jednym z najczęściej zgłaszanych objawów związanych z leczeniem onkologicznym. W badaniu opublikowanym w International Journal of Cancer sprawdzono, czy pooperacyjna radioterapia u chorych na raka piersi powoduje uczucie zmęczenia. 1443 kobiet chorych na raka piersi wypełniło ankietę dotyczącą uczucia osłabienia przed, w trakcie i po zakończeniu radioterapii. Ankieta zawierała pięć wymiarów zmęczenia: ogólne, fizyczne, psychiczne, utratę motywacji oraz ograniczenie aktywności. Wykazano, że zmęczenie w trakcie radioterapii narastało we wszystkich pięciu wymiarach i u większości kobiet powracało do wyjściowego poziomu między pierwszym a drugim rokiem po zakończeniu radioterapii. Około 24% chorych doświadczało wysokiego poziomu zmęczenia, 25% umiarkowanego, a 46% niskiego. Osoby doświadczające bólu, bezsenności, depresji oraz kobiety w młodym wieku częściej odczuwały wysoki poziom zmęczenia.