Okres wakacyjny sprzyja narażeniu skóry na bezpośredni kontakt z substancjami występującymi w roślinach, w ich olejkach eterycznych czy soku. Połączenie związków takich jak furanokumaryny oraz promieniowania UV może skutkować powstaniem stanów zapalnych skóry o różnym nasileniu, od łagodnego zaczerwienienia i podrażnienia do pęcherzy i objawów przypominających poparzenia. Rozróżnia się fototoksyczne i fotoalergiczne rodzaje reakcji wywołanych przez rośliny. Do roślin o działaniu fototoksycznym zalicza się te zawierające głównie furanokumaryny typu psolarenu, z rodziny Apiaceae (np. barszcz Sosnowskiego, seler zwyczajny, marchew, arcydzięgiel) czy z rodziny Rutaceae (owoce cytrusowe, ruta zwyczajna). Działanie fototoksyczne dotyczy każdego, kto był narażony na działanie fotosensybilizatora, a reakcja występuje tylko w miejscach wystawionych na światło. Objawy mogą być bardzo nasilone, przypominające poparzenia i zależą od dawki związków i ilości światła. Z kolei reakcje fotoalergiczne dotykają tylko kilku procent społeczeństwa i wynikają z reakcji układu immunologicznego na alergen. Do roślin fotouczulających należą: arnika górska, nagietek lekarski i rumianek pospolity.

Laurus nobilis L., znany jako wawrzyn szlachetny, to roślina od wieków ceniona w kuchni, medycynie tradycyjnej oraz kosmetyce. Naturalnie występuje w rejonie Morza Śródziemnego, a jego liście i owoce są źródłem wielu związków bioaktywnych – przede wszystkim olejku eterycznego bogatego w 1,8-cyneol, linalol, sabinen, eugenol oraz inne terpenoidy. Właściwości biologiczne wawrzynu obejmują działanie: przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, przeciwutleniające oraz neuroprotekcyjne. Wykazuje on także potencjał jako naturalny konserwant żywności oraz składnik kosmetyków. W kontekście współczesnych wyzwań zdrowotnych, takich jak choroby neurodegeneracyjne (np. choroba Alzheimera, Parkinsona), L. nobilis zyskuje szczególne znaczenie.

Anafilaksja to ciężka systemowa lub uogólniona reakcja nadwrażliwości o nieprzewidywalnym stopniu nasilenia objawów. Jest to stan zagrożenia życia. Rozpoznanie anafilaksji opiera się na bogatej symptomatologii. Lekiem ratującym życie chorych jest adrenalina. W przypadku wystąpienia obturacji oskrzeli istotne znaczenie ma zastosowanie w postępowaniu leczniczym salbutamolu.

Układ nerwowy ze względu na swoją złożoność i wysokie zapotrzebowanie metaboliczne wymaga odpowiedniego wsparcia zarówno na poziomie biochemicznym, jak i żywieniowym, aby utrzymać prawidłowe funkcjonowanie i zapobiegać rozwojowi zaburzeń neurologicznych. W ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się na synergistyczne działanie monofosforanu urydyny i witamin z grupy B, w tym kwasu foliowego  (witaminy B₉), jako potencjalnych czynników wspomagających ochronę i regenerację układu nerwowego. Monofosforan urydyny pełni kluczową rolę w syntezie fosfolipidów błon komórkowych oraz neuroprzekaźników, co wpływa na plastyczność i regenerację neuronów. 

Siniaki to potoczna nazwa podskórnych wylewów krwi, które powstają w wyniku uszkodzenia naczyń włosowatych na skutek urazu (np. uderzenia), co powoduje wyciek krwi do uszkodzonej tkanki. Siniaki można łatwo rozpoznać po fioletowych i niebiesko-czarnych przebarwieniach skóry. Większość siniaków ustępuje samoistnie do dwóch tygodni i nie wymaga specjalnego leczenia. Aby przyspieszyć ich wchłanianie i złagodzić nieprzyjemne objawy, można stosować szereg środków, takich jak zimne okłady czy preparaty uszczelniające naczynia krwionośne i przeciwobrzękowe. Szczególnie przydatne są żele i maści zawierające wyciągi z kwiatów arniki górskiej i nasion kasztanowca zwyczajnego, o działaniu uszczelniającym naczynia krwionośne, przeciwzapalnym i przeciwobrzękowym. Stosowane są również preparaty o działaniu przeciwzakrzepowym zawierające heparynę. W regeneracji skóry przydatne mogą być substancje o działaniu łagodzącym i przeciwzapalnym, jak pantenol i alantoina.

Artykuł omawia znaczenie żelaza w organizmie człowieka oraz przyczyny, objawy i leczenie zarówno niedoboru, jak i nadmiaru tego pierwiastka. Uwzględniono procesy metaboliczne żelaza, różnice między formami hemowymi i niehemowymi, a także czynniki wpływające na jego wchłanianie. Opisano również rolę witamin oraz wyciągów roślinnych we wspomaganiu terapii. Wskazano praktyczne zalecenia dotyczące dawkowania, monitorowania leczenia oraz długości terapii.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie aktualnych standardów diagnostyki i leczenia zakażeń pochwy z uwzględnieniem nowoczesnych antyseptyków miejscowych zawierających jony srebra oraz innych substancji antyseptycznych zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników.

Zakażenia i stany zapalne pochwy stanowią bardzo powszechny problem zdrowotny. Praktycznie każda kobieta w ciągu życia doświadcza przynajmniej jednego epizodu takiej infekcji. Czynniki etiologiczne obejmują bakterie i grzyby, a także pierwotniaki i wirusy. W praktyce ginekologicznej, według danych epidemiologicznych, są to głównie zakażenia wywołane przez bakterie oraz grzyby jednokomórkowe.

Wzdęcia to częsta dolegliwość wśród pacjentów. Nadmierna ilość gazów jelitowych wynika z różnych przyczyn. Dlatego też dobrym rozwiązaniem jest kompleksowe, wielokierunkowe podejście do terapii wzdęć i dyskomfortu w układzie pokarmowym. Takim rozwiązaniem mogą być naturalne ekstrakty roślinne na bazie kolendry, kopru i imbiru.

Opryszczka wargowa to nieprzyjemna i nawracająca dolegliwość. Spowodowana jest zakażaniem organizmu wirusem opryszczki pospolitej, głównie typu 1 (HSV-1). Objawy to charakterystyczne pęcherzyki na ustach, bolące i pękające. Standardowo opryszczkę wargową, jak i inne zakażenia HSV, leczy się preparatami zawierającymi acyklowir, doustnie w postaci tabletek lub kremu do stosowania zewnętrznego. Ten lek skraca czas przebiegu infekcji i może być zażywany profilaktycznie. W celu wspomagania układu odpornościowego można stosować leki zawierające inozynę pranobeks.  Bardzo pomocne są również preparaty wspomagające i przyspieszające gojenie chorej tkanki oraz jej regenerację. Niestety, do tej pory nie opracowano skutecznej szczepionki przeciwko wirusom HSV.

Ilościowe pomiary ryzyka zdrowotnego opierają się na danych epidemiologicznych oraz wynikach analiz klinicznych i toksykologicznych. W przeglądzie instrumentów pomiaru ryzyka zdrowotnego omówiono ocenę skumulowanego ryzyka (CRA: cumulative risk assessment), miarę całkowitego obciążenia chorobami, wyrażoną jako liczbę lat utraconych z powodu złego stanu zdrowia, niepełnosprawności (DALY: disability-adjusted life years) oraz osiągnięcia adduktomiki. Wykrycie i scharakteryzowanie uszkodzeń DNA jest przydatne do oceny genotoksyczności, monitorowania napraw DNA, opracowania biomarkerów narażenia i oceny skuteczności stosowanych terapii. Oznaczanie ilości adduktów DNA jest nieinwazyjną oceną uszkodzeń i napraw DNA u jednostek i w populacji człowieka, ułatwiającą ocenę narażenia w ciągu życia w kontekście oszacowania eksposomów i zagrożeń zdrowotnych.

Oparzenia są jednym z najczęściej występujących rodzajów ran z jaką pacjent zgłasza się do apteki o pomoc. Oparzenie to uszkodzenie tkanek skóry lub błony śluzowej wskutek działania czynników zewnętrznych, takich jak: temperatura, energia cieplnej, elektryczna, promieniowanie czy substancje chemiczne. Wiedza na temat źródła urazu oraz właściwe procedury medyczne zmniejszają ryzyko powikłań i nieprawidłowego procesu gojenia.

Statystycznie ok. 1%. populacji ulega różnego typu oparzeniom. Większość, ok. 50–70% oparzeń występuje u dzieci do 7. r.ż. Oparzenia mogą powstać pod wpływem niektórych czynników zewnętrznych, np. ekstremalnych temperatur, chemikaliów i substancje silnie drażniących. Do poparzeń śluzówki, skóry i tkanek właściwych może też dojść w wyniku procedur medycznych, takich jak naświetlania u pacjentów onkologicznych czy w wyniku zabiegów laserem, np. po wycięciu hemoroidów. Przyczyną oparzeń mogą być także nieprawidłowo przeprowadzane zabiegi dermokosmetyczne.

Menopauza jest fizjologicznym etapem w życiu każdej kobiety, w którym dochodzi do obniżenia produkcji żeńskich hormonów płciowych. Niski poziom estrogenu, w szczególności 17β-estradiolu, powoduje wiele niepokojących i nieprzyjemnych symptomów, takich jak: uderzenia gorąca, nocne poty, kołatanie serca, drażliwość, uczucie zmęczenia, zaburzenia snu, zawroty głowy, otyłość brzuszna, suchość pochwy i spadek libido. Zmiany hormonalne w okresie menopauzy wiążą się ze zwiększonym ryzykiem pojawienia się chorób metabolicznych (cukrzycy, osteoporozy, dny moczanowej i zaburzeń lipidowych) oraz chorób układu krążenia (chorób serca i nadciśnienia).

Ostre zapalenie gardła jest jedną z najczęstszych przyczyn konsultacji lekarza rodzinnego. Najczęstszym czynnikiem wywołującym ostre zapalenie gardła są wirusy – powyżej 70% zapaleń. Bakterie są przyczyną jedynie do 30% ostrych zapaleń gardła – pierwotnym głównym czynnikiem etiologicznym są paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Streptococcus pyogenes). W leczeniu ostrego zapalenia gardła znajdują zastosowanie leki dostępne na receptę, tj.: oktenidyna, penicylina fenoksymetylowa, cefadroksyl lub cefaleksyna. Obecnie lekiem z wyboru do stosowania miejscowego jest oktenidyna. Mechanizm działania oktenidyny polega na interakcji z ujemnie naładowanymi składnikami błon komórkowych szerokiego spektrum drobnoustrojów, co prowadzi do ich destabilizacji i ostatecznie do śmierci komórki. Zastosowanie oktenidyny może okazać się skutecznym wsparciem antybiotykoterapii ostrego zapalenia gardła i migdałków lub stanowić jej alternatywę. Poza tym oktenidyna ma udowodnione działanie przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. W antybiotykoterapii ostrego zapalenia gardła lekiem pierwszego wyboru jest penicylina fenoksymetylowa. W leczeniu skorygowanym można zastosować cefadroksyl lub cefaleksynę. Natomiast makrolidy należy rezerwować jedynie dla pacjentów z natychmiastową nadwrażliwością na beta-laktamy.

Alergie wynikają z nadmiernej odpowiedzi układu odpornościowego występującej po kontakcie z obcymi antygenami – alergenami. Do najczęściej występujących schorzeń alergicznych należy alergiczny nieżyt nosa oraz pokrzywka. Do głównych grup leków stosowanych w przypadku alergicznego nieżytu nosa zalicza się: leki przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy, leki przeciwleukotrienowe, kromony oraz leki obkurczające naczynia błony śluzowej. Jednym z leków przeciwhistaminowych nowej generacji, stosowanych ogólnoustrojowo, jest bilastyna. To długo działający, selektywny antagonista receptorów histaminowych H₁. Dzięki dużej selektywności zastosowanie bilastyny nie prowadzi do występowania działań niepożądanych pojawiających się w przypadku wykorzystania starszych leków przeciwhistaminowych. W przypadku osób dorosłych i dzieci w wieku > 12 lat zalecane jest przyjmowanie 20 mg bilastyny/dobę. Nie ma konieczności modyfikacji dawkowania leku u starszych pacjentów i w przypadku, gdy stwierdza się zaburzenia czynności nerek albo wątroby. U dzieci w wieku 6–11 lat podaje się mniejszą dawkę bilastyny: 10 mg leku/dobę.

W poprzednim numerze „Leku w Polsce” (nr03/2025) wyjaśniałam, skąd się wzięły łacińskie nazwy lues i syphilis. Kontynuując temat, opiszę etymologię nazw polskich określających wiadomą chorobę.

Zanim do nich przejdę, jeszcze kilka słów o terminie syphilis. Wiemy już, co opisywałam w poprzednim numerze, że nazwę stworzył włoski poeta Girolamo Fracastoro w swoim poemacie Syphilis sive morbus Galicus – „Syfilis albo choroba galijska” i wzięła się ona od imienia Syphilus, które nosił pewien pasterz. Skąd jednak takie imię i co ono oznacza? Teorii na ten temat jest kilka: 1. od wyrazu sysphilos – „przyjaciel świń”, gr. σῦς [sys] – „świnia” i φίλος [philos] – „przyjaciel, miłośnik”; 2. od wyrazu symphilos – „kochający wzajemnie”, od gr. συμφιλέω [symphileo] – „wzajemnie kochać”; 3. od imienia Sypilus – według mitologii imię syna Niobe, która została ukarana przez bogów śmiercią swoich wszystkich dzieci; 4. połączenie słów Sypilus + Phyllis, gdzie Phyllis to mitologiczne imię  królewny trackiej, która z żalu za ukochanym zamieniła się w drzewo migdałowe, a jego kształt przypomina ludzi chorujących na kiłę.