Leki nootropowe stanowią liczną grupę związków chemicznych o wielokierunkowym mechanizmie działania i szerokim zastosowaniu w farmakoterapii. Substancje te różnią się pod względem budowy chemicznej i właściwości farmakologicznych. Wśród nich możemy wyróżnić leki syntetyczne, np. piracetam czy modafinil, substancje pochodzenia naturalnego, np. kofeinę, oraz preparaty roślinne, tj. żeń-szeń i miłorząb japoński. Celem tego artykułu jest przedstawienie właściwości leków prokognitywnych (nootropowych), na temat których opublikowano prace w ciągu ostatnich lat.

Wiek XXI przyniósł nam niespodziewany wzrost liczby produktów leczniczych fałszowanych, których produkcja i dystrybucja obejmuje już cały świat. Spełniło się lansowane przez małżeństwo Myrdallów i ich następców pojęcie globalnej wioski, lecz niestety – w tym niezwykle czułym segmencie – à rebours. Niewątpliwie przyczynił się do tego niesłychanie dynamiczny rozwój komunikacji globalnej, gdzie połączenie z Papuą- Nową Gwineą jest równie proste jak z Piasecznem. Podobnie proste jest sprowadzenie towaru gdzieś ze świata, chociaż nie należy zapominać, że w procederze tym uczestniczą także firmy z Polski, niekoniecznie z polskim kapitałem.

Oczyszczanie nosa roztworami wody morskiej jest rekomendowane jako postępowanie profilaktyczne oraz wspomagające w jednostkach chorobowych przebiegających z zaburzeniami transportu śluzowo-rzęskowego, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Roztwory izotoniczne wspomagają oczyszczanie błony śluzowej oraz chronią ją przed nadmiernym wysuszeniem. Roztwory hipertoniczne wspomagają usuwanie wysięku z nosa i redukują obrzęk towarzyszący nieżytowi wirusowemu i alergicznemu, zapaleniu zatok oraz stanom pooperacyjnym.

Szacuje się, że suplementy diety regularnie spożywa 89% Polaków i blisko połowa osób przypisuje suplementom diety właściwości lecznicze. Obecnie wprowadzenie do obrotu suplementu diety wymaga wyłącznie złożenia powiadomienia do GIS bez konieczności uzyskania pozytywnej decyzji. Możliwe jest zatem spożycie suplementu diety ze składnikiem szkodliwym dla organizmu człowieka. Niepewny skład oraz duża popularność tych preparatów stwarzają ryzyko interakcji typu lek-suplement oraz suplement-suplement. Szczególną uwagę należy zwrócić na preparaty ziołowe, które często są słabo przebadane, zwłaszcza jeśli występują jako mieszanina kilku substancji. Ze względu na mnogość potencjalnych interakcji suplementów diety z lekami i innymi suplementami, należy ograniczać spożycie tych produktów do minimum. Ponadto lekarz zawsze powinien zadać pacjentowi pytanie o suplementy diety podczas wywiadu lekarskiego.

Do kwasów omega-3 zalicza się kwas dokozaheksaenowy (DHA) oraz eikozaheksaenowy (EPA). Ten ostatni jest m.in. prekursorem eikozanoidów. Do grupy wspomnianych substancji zalicza się fizjologicznie i farmakologicznie czynne związki cykliczne, znane jako: prostaglandyny (PG), prostacykliny (PGI), tromboksany (TXA) oraz leukotrieny (LT) i lipoksyny (LX). Eikozanoidy wpływają m.in. na regulację czynności układu sercowo-naczyniowego. DHA natomiast występuje powszechnie w błonach komórkowych całego organizmu. Stanowi główny element budulcowy błon komórkowych neuronów kory mózgowej.

Doustne suplementy pokarmowe (ang. oral nutritional supplements – ONS) należą do grupy diet przemysłowych, przeznaczonych dla pacjentów niedożywionych lub zagrożonych niedożywieniem. Mogą występować w różnych formach oraz smakach. W związku ze zróżnicowanymi składami opisywanych produktów istnieje możliwość dostosowania preparatów do wymagań żywieniowych związanych z licznymi jednostkami chorobowymi. Warunkiem skutecznego wdrożenia tego typu leczenia żywieniowego jest właściwy dobór preparatu typu ONS do danego problemu zdrowotnego, co z kolei uwarunkowane jest znajomością jego składu oraz fizjologii i anatomii przewodu pokarmowego. Właściwy dobór preparatu przyczynia się do skuteczności i bezpieczeństwa stosowania tego typu wsparcia żywieniowego. Celem niniejszej pracy było przedstawienie składu oraz dokładnego podziału doustnych suplementów pokarmowych.

Czarnuszka siewna (Nigella sativa) od wielu lat jest tradycyjnie wykorzystywana jako środek spożywczy i roślina lecznicza. Właściwości terapeutyczne czarnuszki są plejotropowe, związane przede wszystkim z obecnością tymochinonu i oleju. Olej z nasion czarnuszki działa nawilżająco i przeciwzapalnie w atopowym zapaleniu skóry, podczas gdy tymochinon i całe ekstrakty z Nigella sativa wykazują aktywność przeciwzapalną, antyoksydacyjną, przeciwnowotworową i przeciwdrobnoustrojową.

Nietrzymanie moczu jest jedną z najczęściej występujących chorób przewlekłych u kobiet, a jej stopień nasilenia zwiększa się z wiekiem. Jest to stan niekontrolowanego wycieku moczu przez cewkę moczową. Ze względu na charakter występujących objawów znacząco wpływa na jakość życia, utrudnia normalne funkcjonowanie w życiu społecznym i rodzinnym. Nietrzymanie moczu jest problemem wstydliwym, dokuczliwym i może wystąpić u każdego, niezależnie od płci i wieku. Wielu chorych bagatelizuje problem, ponieważ wstydzi się do niego przyznać przed lekarzem lub farmaceutą. Nietrzymanie moczu ma najczęściej charakter wieloczynnikowy. Ze względu na różne rodzaje nietrzymania moczu ważna jest dokładna i wczesna diagnostyka, która daje większe szanse w leczeniu zachowawczym. Do profilaktyki pierwotnej zaliczamy: szybkie i skuteczne leczenie zakażeń, unikanie ciężkiej pracy fizycznej, ograniczenie używek i wczesne leczenie objawów menopauzy, a także korzystanie z fizjoterapii. Rehabilitacja pozwala w wielu przypadkach na uniknięcie zabiegu operacyjnego, a przede wszystkim wpływa na poprawę jakości życia. Regularne stosowanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie dna miednicy oraz edukacja prozdrowotna zmniejsza ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu.

Koenzym Q10 jest składnikiem łańcucha oddechowego występującego w mitochondriach, gdzie pełni rolę przenośnika elektronów. Bierze udział w wytwarzaniu energii powstającej podczas fosforylacji ADP do ATP oraz spełnia istotną rolę w obronie przed stresem oksydacyjnym spowodowanym przez wolne rodniki. Ważną rolą koenzymu Q10 jest ochrona komórek skóry przed działaniem promieniowania UVA poprzez obniżanie ryzyka oksydacyjnych uszkodzeń DNA. Z tego względu koenzym Q10 jest powszechnie stosowany jako składnik kosmetyków przeciwzmarszczkowych. Znajduje także zastosowanie w farmakoterapii statynami, przy dolegliwościach sercowo-naczyniowych, w celu poprawy parametrów kardiologicznych (np. ciśnienia krwi), poprawy witalności (wraz z wiekiem maleje jego produkcja w organizmie), w depresji, fibromialgii, przy zwiększonej aktywności fizycznej, jak również w chorobie Parkinsona i migrenach.